تفاهم ایران و گاز پروم به عنوان محوری‌ترین اخبار چند وقت اخیر کشور بود از این رو خبرگزاری برنا سعی دارد گفتگوهایی را با کارشناسان و مسئولین این حوزه صورت دهد و نظرات مختلف را گرد آورد. از این به سراغ غلامحسین حسنتاش کارشناس ارشد انرژی رفته و سوالات خود را با وی مطرح کرده است.
برنا :شرکت گاز پروم چه جایگاهی در اقتصاد انرژی جهان دارد؟
حسن تاش: مراجع مختلفی وجود دارند که شرکت های نفتی و گازی را رده بندی می کنند در سال های 2020 و 2021 شرکت گازپروم که شرکت دولتی نفت و گاز روسیه است، طبق بررسی بعضی از مراجع از نظر ارزش دارائی در بین شرکت های نفتی و گازی جهان در رده 9 تا 11 و از نظر درآمد در رده 7و 8 بوده است . اما باید توجه داشت که این به یمن در اختیار داشتن بیشترین ذخائر عظیم روسیه و قرار داد فروش گاز به اروپا است و مثلا شرکت آرامکو عربستان سعودی نیز از نظر دارائی در ردیف اول و از نظر درآمد در ردیف پنجم دنیا بوده است که آن هم به یمن ذخائر عظیم نفتی در اختیار این شرکت و صادرات عظیم نفت است، در حالی که شما می بیندید که بعضی از شرکت هائی مثل CNPC یا پترو چاینای چین یا بعضی از شرکت های اروپائی و امریکائی که ذخائر بسیار کمتری را در اختیار دارند از نظر درآمد از آرامکو و گازپروم و یا از نظر ارزش دارائی از گازپروم بالاترند این مقایسه نشان می دهد که گازپروم یا آرامکو لزوما از نظر فناوری یا صدور خدمات و داشتن قراردادهای مهم توسعه میدان در نقاط مختلف جهان، برتری ندارند بلکه تنها برتری شان همان ذخائر و صادراتشان است.
برنا: برآورد شما از این تفاهم نامه چیست؟ آیا این تفاهم نامه را رو به جلو در نظر می‌گیرید و یا مانند تفاهم نامه های گذشته است.
حسن تاش: شرکت گازپروم و سایر شرکت های روسی خصوصا در دوره هائی که گرایش به شرق در کشور قوی تر بوده تفاهم نامه های زیادی را با طرف های ایرانی امضاء کرده اند که اغلب قریب به اتفاق آنها تبدیل به قرارداد نشده است و بعضی از شرکت های روسی هم که با شرکت نفت ایران یا شرکت های تابعه آن به قرارداد رسیده اند شرکت های کوچک کم نام و نشانی بوده اند که فعالیت بین المللی قابل توجهی نداشته اند و شرکت هائی مثل گازپروم که ارتباطات بین المللی بیشتری دارند به خاطر نگرانی از شمول تحریم های ثانویه بر علیه ایران و محروم شدن از بعضی از فعالیت های بین المللی خود حاضر به عقد قرارداد با ایران نشده اند و شرکت های متفرقه کوچک روسی که برای توسعه بعضی میادین کوچک با ایران قرارداد بسته اند نیز چندان کارنامه قابل قبولی نداشته اند .
همکنون هم اگر به وبگاه شرکت گازپروم رجوع کنید تنها یک خبر چند سطری از امضاء تفاهم نامه با ایران می بینید که در آن بر خلاف خبرهای طرف ایرانی، اشاره ای هم به عدد و رقم و حجم قرارداد نشده و اشاره شده که در جریان سفر ولادیمیر پوتین به تهران تفاهم نامه ای میان معاون رئیس هیئت مدیره گازپروم و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران امضاء شده است. به نظر من شواهد و قرائن نشان می دهد که این تفاهم نامه نیز سرنوشت تفاهم نامه های گذشته را خواهد داشت و بیشتر جنبه سیاسی و تبلیغاتی دارد.
علاوه بر این خوب است یک جستجو بکنید و ببنید که اصولا شرکت روسی گازپروم چقدر در خارج از روسیه و خصوصا در بخش بالادستی دیگر کشورها تجربه داشته و دارد و چقدر پروژه یا سرمایه گزاری توسعه میدان در خارج از روسیه داشته است. قطعا در این جستجو چیز زیادی پیدا نخواهید کرد.
برنا: اگر این تفاهم نامه را بخواهیم به قرارداد تبدیل کنیم چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت و اصول آن را بر چه مبنایی گذاشت؟
حسن تاش: البته یک تفاهم نامه اگر بخواهد عملیاتی شود ممکن است تبدیل به چندین قرارداد برای توسعه میادین مختلف هیدروکربنی یا پروژه های مختلف دیگر بشود و لزوما یک قرارداد نخواهد بود ولی همانطور که اشاره کردم من بعید می دانم قرارداد مهمی از این تفاهم نامه بیرون بیاید . من شخصا امیدوارم که اگر هم قراردادی در چارچوب این تفاهمنامه امضاء شود در میادین گازی و اصولا در زمینه گاز نباشد چرا که روسیه و گازپروم رقیب گازی ایران هستند و در گذشته انحصارطلبی خود را خصوصا در بازار گاز اروپا نشان داده اند و حالا هم که بعد از حمله به اوکراین به ناچار به سمت بازارهای شرق روی آورده اند ولذا اگر قراردادی در زمینه گاز منعقد کنند ممکن است قصدشان معطل کردن توسعه صنعت گاز کشور و احیانا قفل کردن میادین باشد. در مورد توسعه میادین نفت و گاز تجربه نشان داده است که وقتی قرارداد ناموفقی منعقد می شود به نوعی برنامه توسعه میدان قفل می شود. اما در مورد ملاحظات بسته به این که قرارداد در چه زمینه ای باشد ملاحظات مربوط به خود را دارد ولی خصوصا در مورد روسها علاوه بر همه ملاحظات قراردادی، باید به مسائل حقوقی برای احقاق حقوق کشور در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به تعهدات قراردادی توجه جدی شود. ضمنا اگر روسها در این زمینه جدی باشند باید اولین موارد همکاری را مواردی انتخاب کرد روسها در آن ضد انگیزه رقابتی نداشته باشند.
برنا: آیا این تفاهم نامه سبب انتقال تکنولوژی و دور زدن تحریم ها خواهد شد؟
حسن تاش: من بعید می دانم خصوصا که روسها الان خودشان گرفتار بسیاری از تحریم ها هستند و بسیاری از تکنولوژی های مورد نیاز صنایع نفت ما را هم فاقد هستند و تجربه نشان داد که با وضع تحریم های غربی بر علیه ایشان بازارهای نفت ما را در شرق تصاحب کردند .
برنا: در اخبار به انتقال تکنولوژی ال ان جی در تفاهمنامه اشاره شد، آیا روسیه تکنولوژی ال ان جی را دارد؟
حسن تاش: تا جائی که من اطلاع دارم روسها فاقد دانش فنی مستقل مایع سازی گاز طبیعی یا همان ال ان جی هستند و پروژه های ال ان جی روسیه در ساخالین و یامال با کمک شرکت های امریکائی و اروپائی مثل اگزان موبیل و شل ساخته شده است و الان هم ظاهرا بعضی پروژه های ال ان جی در حال ساخت با خروج این شرکت ها متوقف شده است . ممکن است روسها در زمینه مایع سازی در مقیاس کوچک توانائی های اندکی داشته باشند، ولی اولا این مشکلی را از ایران حل نمی کند و ثانیا تلاش های که قبلا در این زمینه برای استفاده از روسها شده است به هیچ نتیجه ای نرسیده است.
برنا: در فضای رسانه ای ایران و روسیه رقیب هم شناخته می‌شود آیا این دو کشور ظرفیت همکاری نیز دارند و چگونه میتوانند بازار انرژی جهان را تحت تاثیر قرار دهند؟
حسن تاش: بله واقعیت این است که خصوصا در زمینه گاز و بازارهای جهانی گاز ایران و روسیه رقیب هم هستند اما خصوصا در شرایط فعلی که روسها دچار محدودیت هائی در بازار گاز اروپا شده اند شاید زمینه های محدودی را برای همکاری های تجاری بصورت سوآپ یا ترانزیت گاز بتوان پیدا کرد . در زمینه نفت مساله قدری متفاوت است روسیه از چند سال پیش سعی کرده است که با همکاری با اوپک و در غالب اوپک پلاس جبهه مقابله نفت خام سنتی یا متعارف را در مقابل نفت خام شیلی و اصطلاحا غیرمتعارف ایالات متحده شکل دهد که نفت خام های متعارف، بازار خود را حفظ کنند، البته به دلیل تحریم های ایران و با توجه به جایگاه عربستان سعودی در تولید نفت اوپک، این همکاری عمدتا موجب نزدیکی روسیه و عربستان شده است.
ضمنا باید توجه داشت که در شرایط بعد از حمله روسیه به اوکراین حداقل شاید به صلاح نباشد که روی همکاری های با روسیه زیاد تبلیغ شود چراکه می تواند هزینه های حل و فصل مسائل ایران و غرب را سنگین تر کند و خصوصا اگر روسها کاری نکنند، مصداق ضرب المثل آش نخورده و دهان سوخته خواهد بود.
