مهمترین چالش‌های جهانی انرژی
شورای جهانی انرژی (World Energy Council) یک مرجع مهم بین‌المللی و بی طرف (از نظر سیاسی) است. که شبکه‌ای گسترده از کارشناسان و مدیران انرژی جهان را گرد هم آورده است. این شورا از سال 1923 آغاز به فعالیت نموده و مرجع معتبر از نظر سازمان ملل متحد در مباحث انرژی شناخته می‌شود. شورا دارای 3000 عضو از سازمان‌ها، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و انجمن‌های دولتی و غیر دولتی از 90 کشور جهان می‌باشد که در حل معضلات انرژی همفکری می‌کنند. کنگره جهانی انرژی که یکی از بزرگترین همایش‌های انرژی جهان است، هر چند سال یکبار در یکی از کشورهای جهان برگزار می‌شود و بیست و سومین همایش آن در ماه اکتبر سال آینده (2016) میلادی در استامبول ترکیه برگزار خواهد شد.
شورای جهانی انرژی اخیرا برای سومین با گزارش جالبی را تحت عنوان "رصد موضوعات انرژی" تهیه و منتشر نموده است که ذیلا به تبیین آن پرداخته شده است.
گزراش رصد موضوعات انرژی، در تلاش است که مهمترین عوامل مختلف تاثیرگذار بر مسئله انرژی را وزن‌دهی کند و میزان اهمیت آن را از دیدگاه مدیران، دست‌اندرکاران و کارشناسان انرژی مشخص نماید.
این گزارش ابتدا توضیح می‌دهد که همه دست‌اندرکارن انرژی بدنبال خلق سیاست‌هائی برای حل معمای سه‌گانه انرژی هستند و بدنبال چارچوبی هستند که بتوانند بصورت همزمان و همسنگ و متعادل، امنیت عرضه‌انرژی، دسترسی عموم مردم به حامل‌های مناسب انرژی با قیمت‌های قابل تحمل، را فراهم کنند بطوری که محیط‌زیست نیز کمترین صدمه را ببیند.
منظور از امنیت انرژی؛ مدیریت موثر بر تامین و عرضه انرژی اولیه از منابع داخلی و یا خارجی است به نحوی که این اطمینان نسبت به زیرساخت‌ها و نیز توانائی‌های تامین‌کننده‌گان انرژی وجود داشته باشد که به تقاضای امروز و آینده انرژی پاسخ خواهند داد.
منظور از عدالت انرژی؛ دسترسی همه مردم به انرژی مناسب با قیمت‌های قابل قبول و قابل تحمل و رفع فقر انرژی است. هنوز بسیاری از مردم جهان خصوصا در روستاها از داشتن انرژی مناسب محرومند 1.2 میلیارد نفر از جمعیت جهان فاقد برق هستند که 87 درصد آنها در روستاها زندگی می‌کنند.
منظور از حفاظت محیط‌زیست؛ این است که کل جریان عرضه و تقاضای انرژی با اتکاء به حداکثر کردن راندمان انرژی و با اتکاء بیشتر به انرژی‌هائی که آلاینده‌های کربن کمتری را منتشر می‌کنند، به گونه‌ای تنظیم شود که کمترین لطمه به محیط زیست وارد شود.
و این سه ضلع مسئله انرژی، باید هماهنگ با هم و موزون حرکت کنند.
شورا در گزارش سال 2015 خود، در مسیر بررسی این که خطیرترین مسائل در مسیر حل معمای سه‌گانه فوق چیست؟ و یا مهمترین چالش‌های پیش‌روی تامین مستمر انرژی برای عموم مردم با کمترین لطمه به محیط زیست کدام است؟ از نظرات 1045 مدیر و کارشناس انرژی در سطوح وزیر و مسئولین مختلف و کارشناسان عالی رتبه از حدود 80کشور جهان استفاده کرده است و از این جهت این گزارش نسبت به بررسی‌های قبلی برتری دارد. در گزارش سال 2014 از افراد کمتری از 24 کشور جهان نظرخواهی شده بود.
شورا 40موضوع کلیدی تاثیرگذار بر انرژی را در چهار محور دسته‌بندی کرده و نظرات مدیران و کارشناسان را در مورد این 40 موضوع وزن‌دهی و با روش‌های کمی همسنگ کرده و نتایج آن را در یک نمودار خلاصه کرده است. چهار محور عبارت از موارد زیر هستند:
ریسک‌ها و آسیب‌هائی که از طریق اقتصاد کلان بر انرژی تاثیر می‌گذارند؛ شامل 15 موضوع مانند این که توافقات بین‌المللی آتی در مورد مباحث زیست‌محیطی و کاهش آلاینده‌ها چه خواهد بود و چه تاثیری بر مسائل انرژی خواهد داشت. سوانح طبیعی (مانند فاجعه فوکوشیما) چه تاثیراتی خواهند داشت، دسترسی به منابع مالی برای توسعه زیرساخت‌های انرژی و یا رکود و رونق جهانی چه تاثیری بر بخش انرژی خواهد داشت و از همه مهمتر قیمت حامل های انرژی و نوسانات این قیمت‌ها چه تاثیراتی خواهند گذاشت.
سیاست‌های انرژی و فضای تجاری (یا فضای کسب و کار) انرژی؛ این محور پنج موضوع سوبسیدهای انرژی، همکاری‌های منطقه‌ای، موانع تجاری، ابداع‌ها و سیاست‌ها در طراحی بازار حامل‌های انرژی و تمرکز‌زدائی را شامل شده است.
چشم‌انداز و فناوری‌های انرژی؛ شامل 14 موضوع مانند فناوری‌های شبکه‌های هوشمند، فناوری نوین جمع‌آوری و ذخیره کربن (CCS) ، فناوری‌های ذخیره برق و اتومبیل‌های برقی می‌باشد.
ژئوپلتیک انرژی و مسائل منطقه‌ای؛ شامل شش موضوع رشد اقتصادی چین و هند، توان برزیل در به فعلیت درآوردن پتانسیل‌های انرژی خود، دیپلماسی انرژی روسیه، انتخاب‌ها و سیاست‌های انرژی اتحادیه اروپا، آسیب‌پذیری منطقه خاورمیانه وشمال آفریقا و تاثیر سیاست‌های انرژی ایالات‌متحده بر بازارهای جهانی انرژی.
نموداری که نتایج این مطالعه در آن خلاصه شده بر روی محورهای مختصات قرار گرفته است. محور افقی میزان تاثیر هر عامل را نشان می‌دهد و محور عمودی میزان عدم‌اطمینان عامل را نشان می‌دهد و قطر دایره‌ای که هر عامل (بار رنگ‌های مختلف) با آن نمایش داده شده است میزان فوریت و اهمیت هر عامل را با دیگری مقایسه می‌کند.
همانطور که در نمودار ملاحظه می‌شود قیمت‌های انرژی تاثیرگذارترین و در عین حال ریسکی‌ترین عامل تاثیرگذار بر تحولات انرژی است یا بیشترین عدم‌اطمینان را دارد و به تعبیر گزارش شورای جهانی انرژی هراس‌انگیز است و خواب را از چشم مدیران و دست‌اندرکاران انرژی می‌رباید. در این رابطه توجه به این نکته بسیار مهم است که در بین حامل‌های انرژی قیمت نفتخام از همه با اهمیت‌تر است و به عبارتی میزان‌الحراره اقتصادی بودن و یا نبودن سرمایه‌گذاری بر روی سایر حامل‌های انرژی و بر روی نفت و گازهای غیرمرسوم و حتی سرمایه‌گذاری بر روی افزایش راندمان انرژی است. بعد از قیمت‌های انرژی که یک عامل تاثیرگذار اقتصادی است، افزایش کارائی انرژی و به عبارتی اقدامات منتج به کاهش شاخص شدت انرژی، و در درجه بعد از آن فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر دو عامل فنی یا تکنولوژیکی تاثیرگذار هستند که البته درجه عدم‌اطمینانشان (خصوصا در مورد کارائی انرژی) چندان بالا نیست. در بین عوامل مربوط به محور فضای تجاری یا فضای کسب و کار، سوبسیدهای انرژی تاثیرگذارترین عامل با عدم اطمینان بالا هستند که بسیاری از دولت‌های جهان گرفتار آن هستند. و در بین عوامل ژئوپلتکی و منطقه‌ای رشد اقتصادی چین و هند بیشترین تاثیر را دارند و البته درجه عدم اطمینان بالائی ندارند این به آن معناست که تردید زیادی در تداوم این رشد وجود ندارد ولی این رشد عامل بسیار تاثیرگذاری بر بازار و تحولات انرژی خواهد بود. همچنین در بین عوامل منطقه‌ای و در عین حال در میان کل عوامل چهل‌گانه، میزان توانائی برزیل در به فعلیت درآوردن پتانسیل‌های انرژی خود، در مجموع کمترین تاثیرگذاری و عدم اطمینان را دارا می‌باشد و به عبارتی سیگنال قوی‌ای را نمی‌دهد. اما چندان هم کم اهمیت نیست.
در بخشی از گزارش مقایسه‌ای هم میان نتایج گزارش اخیر (2015) با گزارشات سنوات قبل انجام شده است و خصوصا چند عامل که دیدگاه‌ها در مورد آنها بسیار تغییر کرده است گزارش شده است. مثلا در گزارشات قبلی تاثیر بسیار بیشتری برای فناوری جدید جمع‌آوری و ذخیره کربن (CCS) لحاظ شده است که این در گزارش جدید کاهش یافته است و تاثیر کمتری برای کارائی انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر در نظر گرفته شده بوده است که در گزارش اخیر افزایش یافته است. این دو مورد می‌تواند تحت تاثیر رویکرد جدید به دوعامل کارائی و انرژی‌های نو، بعد از افزایش قیمت‌های جهانی نفت باشد اما از آنجا که تعداد کشورها و تعداد افراد مورد نظرخواهی بسیار افزایش یافته‌اند نمی‌توان تحلیل دقیقی از این تغییر‌ها ارائه نمود.
در پایان باید توجه داشت نمودار مورد بحث فوق‌الذکر، جمعبندی جهانی است اما شورای جهانی انرژی در گزارش خود این نمودار را برای بسیاری از کشورها و نیز اتحادیه اروپا تهیه کرده است و وزن عوامل برای همه کشورها یکسان نیست، مثلا در نمودار اتحادیه اروپا، بحرانی‌ترین عامل که درجه ریسک و عدم اطمینان آن از عامل قیمت انرژی نیز بالاتر است و خواب را بیش از هر چیز از چشمان مسئولین انرژی دور می‌کند، عامل دیپلماسی انرژی روسیه است، اروپا گروگان گاز وارداتی روسیه است و وقتی خواب به چشمان مدیران انرژی اروپا بر خواهد گشت که خود را از این وابستگی برهانند که مستلزم متنوع‌سازی مبادی تامین گاز است و این مسئله از نظر کشور ما می‌تواند قابل تامل باشد.
انجام چنین بررسی برای ایران با استفاده از متدولوژی تجربه شده شورا جهانی انرژی و در تعامل با این شورا، می‌تواند برای انتخاب جهت‌گیری‌های آینده کشور، مفید باشد.
