افسانه افزایش تولید نفت خام با سرمایه‌گذاری خارجی (درس آموزی از تجربه عراق)
نسخه متنی :
درس آموزی از برنامه تولید نفت عراق
نمودار زیر وضعیت تولید نفت سه کشور ایران و عراق و عربستان سعودی را در یکسال گذشته نشان میدهد. روند تولید ایران و عربستان اولی به دلایل تحریم و دومی به دلایلی گوناگون که موضوع این بحث نیست کاهشی بوده است اما تولید نفت عراق در دامنه محدود 4.6 تا 4.7 میلیون بشکه نوسان داشته است.
وضعیت تولید نفت امروز کشور عراق برای کسانی که حضور و سرمایه گزاری شرکت های نفتی بین المللی را معجزه گر می دانند می تواند درس آموز باشد. کسانی که ادعاهای شرکت های مذکور را کورکورانه می پذیرند و دائما بدنبال قراردادهای هرچه جذابتر برای جلب آنها می باشند و فکر می کنند با حضور این شرکت ها تولید نفت ایران می تواند به دو برابر وضعیت قبل از تحریم ها برسد (7 تا 8 میلیون بشکه در روز) و کسانی که این ادعاها را در اجلاس اخیر کنگره نفت و نیرو هم تکرار کردند، خوبست تجربه عراق را بررسی کنند.
دولت عراق بیش از ده سال پیش با برگزاری چندین مناقصه و بدون محدودیت، اقدام به عقد قرارداد با شرکت های نفتی بین المللی برای افزایش ظرفیت تولید نفت خام خود نمود در چهارچوب آن قراردادها شرکت های نفتی وعده داده بودند که تا سال 2018 میلادی تولید نفت عراق را به حدود 11 تا 12 میلیون بشکه در روز برسانند یا به عبارت دیگر مجموعه ارقامی که در قراردادهای متعدد نفتی توسط شرکت های بین المللی تعهد شده بود به ارقام مذکور می رسید. اما در دوسال اخیر تولید نفت در همان حدودی که اشاره شد و در نمودار منعکس است محدود شده است.
این درحالی است که بر اساس آمارهای دبیرخانه سازمان اوپک مجموعه ذخائر نفتی قابل بازیافت ایران و عراق همواره اعدادی کم و بیش نزدیک به هم گزارش داده شده است اما مجموع تولید انباشتی نفت خام ایران از ابتدای تولید (1908 میلادی) تا پایان سال 2018 میلادی حدود 75.5 میلیارد بشکه بوده است و مجموع تولید انباشتی نفت عراق از ابتدای تولید (1927میلادی) تا پایان 2018 میلادی حدود 45 میلیارد بشکه یعنی حدود 40 درصد کمتر از ایران بوده است.
این نکته را هم باید توجه کرد که عمده میادین تحت قرارداد عراق در مناطق جنوبی و یا در منطقه کردستان عراق قرار دارند ولذا کمتر تحت تاثیر تحرکات داعش بوده اند و اگر هم بعضی مشکلات لجستیکی برای نقل و انتقال نفت وجود داشته است در یکسال گذشته که بساط داعش از عراق جمع شده ، بر طرف گردیده است.
نگارنده 9 سال پیش در مردادماه 1389 در مقاله ای تحت عنوان: "اهداف غیرواقعی و جاه‌طلبانه برای ظرفیت تولید نفت در عراق" ضمن ترجمه گزارش موسسه مطالعاتی وودمکنزی قراردادها و برنامه های تولید عراق را مورد نقد و بررسی قراردادم (ماهنامه اقتصاد انرژی شمار129/130). موسسه انگلیسی وودمکنزی در گزارش آن سال خود اعتراف کرده بود که آنچه شرکت ها به دولت عراق وعده داده اند قابل تحقق نیست و با فروضی دستیابی به تولید 7 تا 7.5 میلیون بشکه در سال 2018 را محتمل تر دانسته بود و نگارنده با نقد و بررسی گزارش وودمکنزی و اضافه کردن فروض دیگری این عدد را نیز غیر محتمل و حداکثر مقدار تولید 5.4 میلیون بشکه در روز را برای عراق قابل تحقق دانستم. اما اینک که در سه ماهه آخر سال 2019 میلادی هستیم تولید عراق چندین ماه است که در حدود 4.7 میلیون بشکه در روز ثابت مانده و متوسط تولید نفت عراق در سال 2018 میلادی نیز 4.4 میلیون بشکه در روز بوده است. ساختار قراردادهای نفتی عراق نیز چیزی نزدیک به قراردادهای مشارکت در تولید و طبق نظر آقایان، مطلوب شرکتهای سرمایه گزار بوده است.
نگارنده در آذرماه 1381 در آستانه سقوط رژیم صدام حسین در یادداشتی تحت عنوان "افسانه سازی از نفت عراق" توضیح دادم که شرکت های بین المللی نفتی با چه انگیزه ای آغاز به بزرگنمائی پتانسیل های نفتی عراق کرده اند و نوشتم: «این نوع افسانه سازی شبیه همان نوع افسانه سازی است که پس از فروپاشی رژیم شوروی در مورد منابع نفت و گاز آسیای میانه انجام پذیرفت، در آن زمان آمریکا و بعضی دیگر از دول صنعتی غرب می خواستند از فرصت حد اکثر استفاده را نموده و حضور و نفوذ خود را در جمهوری های این منطقه تثبیت کنند سوژه ای لازم بود تا جذابیت لازم را برای حضور فوری سرمایه گزاران غربی فراهم کند، منابع نفت و گاز سوژه خوبی بود ، حضور شرکتهای ثروتمند نفتی میتوانست حضور دیگران را نیز در پی داشته باشد . افسانه های عجیبی در زمینه میزان ذخایر نفت و گاز این منطقه ساخته و پرداخته شد ، بعضی از کشورهای منطقه آسیای میانه کویت جدید و امثال آن لقب گرفتند اما پس از فعال شدن شرکتهای نفتی و تحقق یافتن عملیات اکتشافی ، بتدریج مشخص شد که واقعیت چیز دیگری است . ذخائر نفت و گاز وجود داشت ولی بسیار کمتر از آنچیزی بود که تبلیغ می شد . اما این تبلیغات بسیاری از اهداف آمریکا و غرب را تحقق بخشید. شرکت های نفتی و خصوصا شرکت های آمریکائی نیز از این افسانه سازی بی بهره نمانده بلکه بسیار منتفع گردیدند ، این شرکت ها پس از یک دوره رکود نسبی در فعالیت های خود ، از این فرصت استفاده نموده و در چارچوب کنسرسیوم هائی که تشکیل شد و در قالب قراردادهای مشارکت در تولید ، در منابع افسانه ای نفت و گاز آسیای میانه شریک شدند و قبل از آنکه فعالیتی را انجام داده و هزینه ای را متقبل شوند، بر ارزش سهام خود افزودند و از این طریق سودهای سرشاری را عاید خود نمودند .»
اما در ایران ظاهرا در این زمینه نیز خودکفا هستیم! و خودی هائی هستند که به اندازه کافی افسانه بسازند که نیاز به دیگران نباشد. مروری بر آنچه در پنجمین کنگره سالانه نفت و نیرو مطرح شد نشان می دهد بعضی چنان مسحور این افسانه های کهنه هستند که توجهی به زمان و مکان هم ندارد!
مطالب مرتبط :
