توضیح: مقامات صنعت نفت در حاشیه بحث مربوط به قراردادهای جدید نفتی موسوم به IPC ، موضوع تاسیس شرکتهای اکتشاف و تولید (E &P) در بخش خصوصی ایران را مطرح کرده‌اند که در کنار شرکتهای خارجی قرار گیرند و از این طریق انتقال دانش و فناروی انجام گیرد؛ هفته گذشته هفته‌نامه تجارت فردا مصاحبه مکتوبی را در این ارتباط با اینجانب انجام داد که قسمتی از پاسخ‌ها را در کنار نظرات افراد دیگر بصورت گزارش منتشر کرد. متن مصاحبه مکتوب انجام شده را اینجا قرار می‌دهم و در انتها لینک دسترسی به فایل گزارش نشریه تجارت فردا را در اختیار علاقمندان می‌گذارم.
شرکتهای E&P به لحاظ تاریخی در ابتدا به چه صورت و با چه هدفی تاسیس شدند؟ هم‌اکنون جایگاه آنها در صنعت نفت جهان چیست؟
پاسخ- تاریخ تاسیس شرکتهای اکتشاف و استخراج به تاریخ صنعت نفت جهان بر می گردد . از ابتدا کسانی یا شرکت هائی که نفت را کشف می کردند شروع به استخراج می کردند. مثلا در ایران وقتی دارسی امتیاز اکتشاف و استخراج نفت را گرفت از سال 1901 تا 1908 مشغول اکتشاف در نقاط مختلف محدوده قرارداد بودند تا اینکه بالاخره نفت دائمی در مسجد سلیمان کشف شد . یکسال بعد شرکت نفت انگلیس و ایران را ثبت دادند که کار اکتشاف و استخراج را دنبال کند. خوب از ابتدا که نمی دانستند نفتی هست یا نه وقتی کشف شد و استخراج شروع شد شرکت ثبت دادند . خیلی جا ها هم همین طی بوده است. شرکت های موسوم به هفت خواهران نفتی که یا به دنبال کشف نفت در ایالات متحده (پنج خواهر امریکائی) یا بدنبال گرفتن امتیازات در در کشورهای (دو خواهر اروپائی) بوجود آمدند همگی شرکت های اکتشاف و استخراج (E&P) بودند که سال ها بر صنعت نفت جهان مسلط بودند بعدها شرکت های دیگری هم بوجود آمدند که با اینها رقابت کنند. یا شرکت های ملی نفت در کشورهائی بوجود آمدند که اکتشاف و استخراج را در کشور خودشان بعهده گیرند مانند استات اویل در نروژ یا پتروچاینا در چین که البته بعضی از اینها بعدا پارا از کشورهایشان فراتر گذاشتند و رقیب هفت خواهران شدند . البته هم هفت خواهران قدیم و هم رقبای جدیدشان بعدا از اکتشاف و استخراج فراتر رفتند و به GC تبدیل شدند که شاید ترجمه دقیقی در فارسی نداشته باشد ولی پیمانکار و سرمایه‌گذار جامع در بخش بالا دستی نفت هستند. با توسعه فناوری ها در صنعت نفت جایگاه بسیاری از شرکت های بزرگ رو به ضعف است البته شرکت های ملی که فعالیتشان را در سطح بین المللی گسترش داده اند مثل همان استات اویل یا پتروناس وضعشان بهتر است.
آیا فکر می‌کنید ضرورتی برای ایجاد شرکتهای E&P در ایران وجود دارد؟ به ویژه در شرایطی که برخی معتقدند شرکتهای E&P در جهان ممکن است در پی سقوط قیمت نفت به سمت ادغام با شرکتهای OSC حرکت کنند.
پاسخ- در ایران شرکت ملی نفت در واقع یک شرکت E&P بوده و هست که بعد از ملی شدن نفت برای بعهده گرفتن اکتشاف و تولید نفت بوجود آمد و به تدریج نقش آفرین تر شد . در ایران چون بخش بالادستی نفت (بعنوان دارائی ملی یا انفال) در انحصار دولت بوده و هست ما شرکت اکتشاف و استخراج غیر دولتی نداشته ایم . البته به لحاظ فنی و صرفنظر از جنبه های حقوقی می توانسته این اتفاق بیفتد و شرکت نفت یا دولت تحت قراردادها و قواعدی امتیاز اکتشاف و تولید را به شرکت هائی بدهد که رشد کنند کما اینکه پس از شکست نهضت ملی . شرکت نفت با عقد قرارداد با کنسرسیوم همین امکان را در قالب قرارداد مشارکت در تولید برای کنسرسیوم فراهم کرد. ضمنا توجه داشته باشید که شرکت ها منطقه ای عملیاتی یا بهره بردار، زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران که در دوران دولت هفتم و هشتم تاسیس شدند، شرکت های E&P نیستند و فقط کار استخراج و تولید انجام می دهند چون کار اکتشافی در مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران متمرکز است.
این بحثی که اخیرا در مورد تاسیس شرکت های E&P در ایران مطرح شده ظاهرا به دنبال بحث قراردادهای IPC بوده است به این معنا که ما چنین شرکت هائی را درست کنیم که با شرکت های خارجی مشترکا وارد عقد قرارداد IPC شوند که در طول قرارداد از خارجی بیاموزند تا فناوری منتقل شود و ما تا ابد نیازمند خارجی نباشیم.
اما علت اصلی افول شرکت های بزرگ بین المللی به نظر من قیمت نفت نیست بلکه علت این است که سهم سرمایه در صنعت نفت کاهش و سهم فناوری افزایش یافته است وامکانات تامین سرمایه نیز متنوع شده است ولذا شرکت های کوچکتر صاحب دانش فنی هماورد شرکت های بزرگ شده اند.
شرکتهای E&P ایرانی عمدتاً دارایی (ذخایر) ثبت شده قابل توجهی ندارند و ضمناً به دلیل عدم وجود یکپارچگی عمودی، از مزیت‌های شرکتهای خارجی برخوردار نیستند. از سوی دیگر اغلب آنها دولتی/عمومی/شبه دولتی هستند و نه خصوصی. این موضوع چه تاثیری بر عملکرد آنها می‌گذارد؟
پاسخ- همانطور که توضیح دادم ما در ایران اصولا غیر از مجموعه شرکت ملی نفت ایران (یعنی خود این شرکت به همراه شرکت های بهره بردار زیرمجموعه اش) ، به آن معنا شرکت E&P نداریم . کدام شرکت غیر از شرکت نفت ذخائر ثبت شده دارد یا طبق قرارداد مشارکتی یا امتیازی ذخائری را در اختیار دارد، من که سراغ ندارم. اگر هم شرکت هائی در بخش خصوصی یا نیمه دولتی یا زیرمجموعه بانک ها ، وارد شده اند احیانا به عملیات اکتشاف یا حفاری یا ساخت تاسیسات سطح الارضی بهره برداری وارد شده اند این با E&P که ذخائر را در کنترل و مدیریت خود دارد فرق می کند.
چشم‌انداز تاسیس و فعالیت این شرکت‌ها را در ایران به طور کلی چگونه می‌بینید؟
پاسخ- بنظر من ما اگر مسیر درست را طراحی نکنیم این اتفاق نمی افتد باید خبرگان بنشینند و این مسیر را طراحی کنند مثلا ممکن است ما شرکت‌هائی که بیشترین پتانسیل را دارند را مشخص کنیم و بعد بگوییم اگر برود و شریک یا شرکای توانا و مناسب خارجی پیدا کند، می تواند بیاید و IPC ببندد.
لینک دسترسی به متن گزارش هفته‌نامه تجارت فردا:
دریافت
