وبلاگ سید غلامحسین حسنتاش

اعتبار سنجی ادعاها در مورد میزان صادرات نفت کشور و درآمد حاصل از آن

سازمان اوپک هر ماهه گزارشی را تحت عنوان گزارش ماهانه بازار نفت تهیه  می کند که معمولا حدود 13 تا 15 روز پس از پایان هر ماه میلادی منتشر می شود. آخرین شماره منتشر شده این گزراش مربوط به ماه اکتبر 2023 است . همواره در این گزراش دو جدول در مورد تولید نفت اعضاء اوپک منتشر می شود یک جدول تولید نفت خام اعضاء اوپک را بر اساس اعلام خود کشورهای عضو درج می کند و جدول دیگر تولید اعضاء اوپک را بر مبنای متوسط اعلامی توسط شش مرجع معتبر بین المللی درج می کند . این مراجع شش گانه تولید اعضاء اوپک را بر مبنای اطلاعات مختلفی که از مراجع حمل و نقل دریایی، از پالایشگاه هادر سطح جهان و از بالانس عرضه و تقاضای جهانی دریافت می شود، برآورد می کنند و عدد متوسط اعلامی توسط این مراجع نسبتا قابل اتکاء است. ایران به دلیل درگیر بودن در تحریم، چند سال است که میزان تولید خود را به سازمان اوپک اعلام نمی کند ولذا رقم تولید ایران در جدولی که خود کشورها اعلام می کنند خالی است اما در جدول دوم رقم تولید ایران بر اساس متوسط شش منبع بین‌المللی ذکر می شود.

با استفاده از گزراشات ماهانه مذکور متوسط تولید نفت ایران در سال های 2021 و 2022 میلادی و در یازده ماه اول سال 2023 میلادی به شرح نمودار زیر است .

همانطور که اشاره شد این ارقام مربوط به کل تولید نفت خام کشور است که با توجه به ظرفیت داخلی پالایشگاه های کشور حدود 1.9 میلیون بشکه آن روزانه در داخل کشور فرآوری و مصرف می شود و بقیه صادر میشود (البته ممکن است مقداری فرآورده نفتی نیز صادر شود).  بنابر این اگر میزان مصرف پالایشگاه های داخلی را از این عدد کسر کنیم میزان صادرات نفت خام کشور مشخص خواهد شد که به شرح نمودار زیر خواهد بود :

چنانچه ملاحظه می شود بر اساس متوسط اعداد اعلامی توسط شش مرجع معتبر بین المللی، که در گزارشات ماهانه سازمان اوپک درج شده است، میزان تولید و صادرات نفت خام ایران در سال میلادی جاری روند افزایشی داشته است و از ماه ژانویه تا پایان ماه نوامبر نزدیک به دو برابر شده و تولید حداکثر به 3.12 میلیون بشکه در روز و صادرات به حدود حداکثر 1.3 میلیون بشکه در روز رسیده است . بنابراین اعدادی که بعضا ادعا می شود که صادرات نفت ایران به بیش از 2 میلیون بشکه در روز رسیده است قابل پذیرش نیست . ضمنا از آنجا که سازمان اوپک تنها در مورد میزان تولید نفت خام  اعضاء سهمیه بندی می کند و بر آن نظارت دارد  در گزراشات خود سعی می کند که حساب میعانات گازی تولیدی اعضاء را از حساب نفت خام جدا کند ولی در مورد ایران معلوم نیست که تا چه حد موفق به این کار بشود چرا که بخشی از میعانات گازی ایران ممکن است بصورت مخلوط شده با نفت خام صادر شود. ضمنا در حال حاضر میزان  میعانات گازی قابل صادرات چندان بالا نیست و بعید است جمع نفت خام  و میعانات صادراتی بیش از 1.5 میلیون بشکه در روز بوده باشد. البته باید توجه داشت که به دلیل گشایشی که بعد از حمله روسیه به اوکراین و محدود شدن صادارت نفت و گاز روسیه در بازارهای جهانی رخ داد، ممکن است بعضی از ذخائر شناور ایران نیز در چند ماه گذشته فروخته شده باشد. یعنی نفت خام یا میعاناتی که  با اجاره نفتکش ها روی آب ذخیره شده بودند و قابل فروش نبودند در ماه های اخیر فروش رفته باشند که به هر حال در ارقام متوسط اعلامی در نمودارهای فوق منعکس است .

اما اگر کسانی معتقد باشند که ارقام فوق قابل استناد نیست می توان این ارقام را با ارقامی که اخیرا  توسط مراجع معتبر داخلی منتشر شده است اعتبار سنجی نمود. خبرگزرای تسنیم در خبری در 26 آذرماه جاری اعلام کرد که درآمد کشور از محل صادارت نفت و گاز و میعانات گازی و فروش داخلی میعانات در هفت ماهه اول سال  195 همت (هزار میلیارد تومان) بوده است. بررسی بیشتر نگارنده نشان داد که این خبر تسنیم بدون ذکر ماخذ از یکی از گزارشات مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی برداشت شده است . مرکز مذکور در گزارشی که 20 آذرماه جاری تحت عنوان " بررسی بودجه سال 1403 کشور" منتشر کرده است ، گزارش نموده که  درآمد کشور از محل صادارت نفت و گاز و میعانات گازی و فروش داخلی میعانات برای سال 1402 مبلغ 603 همت پیش بینی شده بوده که از این میزان در هفت ماهه اول تنها  195 همت تحقق یافته است . اگر هفت دوازدهم عدد 603 را محاسبه کنیم می باید رقم حدود 352 همت از بابت موارد مذکور در هفت ماه اول سال محقق می شد که از این میزان تنها 55 درصد آن محقق شده است .

حال اگر در ارقام جدول زیر که توسط نگارنده تنظیم شده است دقت شود می توان ارقام مذکور در نموار های فوق را اعتبارسنجی نمود.

در جدول زیر برای در دست داشتن تقریبی از درآمدهای صادرات نفت ایران  با توجه به این که ماه آوریل میلادی با 12 فروردین منطبق است، تولید و صادرات نفت ایران از ماه آوریل تا ماه اکتبر بر مبنای همان اعداد نمودار های فوق برای ماه های فرودرین تا پایان مهرماه مطابقت داده شده است. قیمت صادراتی نفت ایران نیز بر مبنای متوسط قیمت سبد اوپک در نظر گرفته شده که اتفاقا قیمت متوسط این سبد به قیمت نقت خام سنگین صادارتی ایران بسیار نزدیک است . همچنین در این جدول فرض شده است که با توجه به شرایط تحریم ، نفت ایران با متوسط 30 دلار تخفیف در هر بشکه فروخته شده است و با این حساب درآمد ارزی ایران تنها از فروش نفت خام می بایست در هفت ماهه اول سال بیش از 12.5 میلیارد دلار بوده باشد . با توجه به این که متوسط نرخ ارز در بودجه سال 1402 رقم 2300 تومان در نظر گرفته شده می بایست در آمد ریالی از محل صادارت نفت خام 294 همت محقق شده باشد که از این میزان 40 درصد آن سهم صندوق توسعه ملی بوده که اگر آن را کسر کنیم رقم 176.5 همت  بدست می آید. یعنی در صورت صحت اعداد اعلامی گزارشات ماهانه سازمان اوپک در مورد میزان نفت خام صادرات ایران و با فرض تخفیف 30 درصدی در قیمت هر بشکه نفت خام صادراتی، می بایست در هفت ماهه اول سال  176.5 همت درآمد ریالی تنها از محل صادرات نفتخام محقق شده باشد در صورتی که چنانچه اشاره شد گزارش مرکز پژوهشهای مجلس رقم کل صادارت نفت و گاز و میعانات گازی و فروش داخلی میعانات را 195 همت اعلام کرده است. لذا به سادگی می توان نتیجه گرفت که ارقام اعلام شده در گزارشات ماهانه اوپک نسبتا دقیق است و حتی می توان نتیجه گرفت که شامل میعانات گازی هم می شود.

همچنین از این جدول می توان نتیجه گرفت که میزان تخفیف اعطاء شده به خریدارن خارجی در هر بشکه نفت صارداتی ایران حداقل 30درصد بوده است و اگر تحریم ها ادامه پیدا کند برای سال های آینده نیز باید رقم واقعی فروش نفت ایران را لحاظ کرد وگرنه مانند سال 1402 ارقام بودجه غیرقابل تحقق خواهند بود.

در حال حاضر شرکت های معتبر بین المللی و پالایشگاه های معتبری که ارتباطات بین المللی دارند از ترس درگیر شدن با تحریم های ثانویه امریکا، خریدار نفتخام ایران نیستند و عمدتا شرکت های کوچک پالایشی در چین و احیانا بعضی کشورهای دیگر که ارتباطات بین المللی ندارند خریدار نفت ایران با تخفیف های زیاد هستند و پس از حمله روسیه به اوکراین و قرار گرفته روسیه در لیست سیاه ، رقابت برای تخفیف بیشتر برای خرید نفت از روسیه و ایران هم در گرفته است. همچنین گفته می شود که با توجه به این که مراجع داخلی فروش نفت نیز متعدد شده اند اما متقابلا خریداران نفت ایران نه تنها متنوع نشده بلکه محدود تر نیز شده اند رقابت های داخلی بین صادرکنندگان نفت نیز موجب تشدید تخفیف ها شده است.

حال این که چه قدر از در آمدهای فروش نفت به کشور بر می گردد یا با توجه به محدودیت ها چه میزان به صورت کالاها و خدمات تحمیلی منتقل می شود، اطلاع دقیقی در دست ندارم و شاید با بررسی آمار گمرکات بشود بررسی  دقیق تری انجام داد اما شکی در مورد محدودیت ها در این زمینه وجود ندارد.  تا رفع تحریم های نیز امیدی به بهبود وضعیت بازاریابی و فروش نفت خام و میعانات و بازگرداندن مطلوب درآمدهای آن نمی توان داشت .

ضمنا با استفاده از آمار و ارقام فوق می توان دریافت که جمع درآمدهای محقق شده در هفت ماهه اول از صادرات هیدروکربن ها شامل نفت و گاز و میعانات ، از مجموع سهم دولت و صندوق توسعه ملی کمتر بوده است و شاید به همین دلیل است که دولت عملا مجبور شده که سهم صندوق توسعه ملی را هم ببلعد.

تصویر انتشار این مقاله در دنیای اقتصاد :

لینک در روزنامه دنیای اقتصاد :

https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-52/4033054-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D9%86%D8%AC%DB%8C-%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D9%81%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D9%86