افسانه سازی از نفت عراق
افسانه سازی از نفت عراق
سرمقاله ماهنامه اقتصاد انرژی؛ آذر 1381 - شماره 43
اخیرا عده ای با فرض اینکه رژیم فعلی عراق بزودی تغییر خواهد کرد ، به افسانه سازی در زمینه منابع نفتی عراق پرداخته اند . این نوع افسانه سازی شبیه همان نوع افسانه سازی است که پس از فروپاشی رژیم شوروی در مورد منابع نفت و گاز آسیای میانه انجام پذیرفت ، در آن زمان آمریکا و بعضی دیگر از دول صنعتی غرب میخواستند از فرصت خود مشغولی خرس سفید حد اکثر استفاده را نموده و حضور و نفوذ خود را در جمهوری های این منطقه تثبیت کنند سوژه ای لازم بود تا جذابیت لازم را برای حضور فوری سرمایه گذاران غربی فراهم کند ، منابع نفت و گاز سوژه خوبی بود ، حضور شرکتهای ثروتمند نفتی میتوانست حضور دیگران را نیز در پی داشته باشد . افسانه های عجیبی در زمینه میزان ذخایر نفت و گاز این منطقه ساخته و پرداخته شد ، بعضی از کشورهای منطقه کویت جدید و امثال آن لقب گرفتند اما پس از فعال شدن شرکتهای نفتی و تحقق یافت عملیات اکتشافی ، بتدریج مشخص شد که واقعیت چیز دیگری است . ذخائر نفت و گاز وجود داشت ولی بسیار کمتر از آنچیزی بود که تبلیغ میشد . اما این تبلیغات بسیاری از اهداف آمریکا و غرب را تحقق بخشید. شرکتهای نفتی و خصوصا شرکتهای آمریکائی نیز از این افسانه سازی بی بهره نمانده بلکه بسیار منتفع گردیدند ، این شرکتها پس از یک دوره رکود نسبی در فعالیتهای خود ، از این فرصت استفاده نموده و در چارچوب کنسرسیومهائی که تشکیل شد و در قالب قراردادهای مشارکت در تولید ، در منابع افسانه ای نفت و گاز آسیای میانه شریک شدند و قبل از آنکه فعالیتی را انجام داده و هزینه ای را متقبل شوند ، بر ارزش سهام خود افزودند و از این طریق سودهای سرشاری را عاید خود نمودند .
اینک بنظر میرسد که قرار است تجربه مذکور در عراق پس از صدام تکرار شود . قابل انکار نیست که عراق صاحب ذخائر ارزشمند و قابل توجه ئیدروکربوری و خصوصا نفت خام است و این نوشته نیز به هیچ وجه قصد انکار واقعیتها را ندارد اما باید دید که فاصله افسانه تا واقعیت چه قدر است .
کشور عراق از سال 1927 به کشورهای تولید کننده نفت پیوسته است ، به استناد سالنامه های آماری اوپک ، میزان ذخائر نفتی این کشور که باتوجه به روند اکتشافات جدید یک روند افزایشی تدریجی داشته است در سالهای 1983 تا 1985 به میزان 65 میلیارد بشکه گزارش گردیده است ، اما بدنبال وقوع شوک سوم نفتی و با توجه به رقابت هائی که در سالهای 1985 و 1986 بر سر سهم بازار بوجود آمد و در میان اعضاء اوپک نیز میزان ذخائر ، شاخص تعیین میزان سهم تولید گردید ، ذخائر اعلام شده نفت عراق در سال 1987 با یک جهش ناگهانی به میزان 100 میلیارد بشکه گزارش گردیده و این رقم تا سال 1995 نیز تکرار شده است و پس از آن تا رقم 112 میلیارد بشکه نیز گزارش شده است . جالب اینستکه در کل این دوره که رقم اعلام شده ذخائر نفتی عراق به حدود دوبرابر افزایش یافته است این کشور تماما یا درگیر جنگ بوده و یا تحت تحریمهای سازمان ملل قرار داشته و انجام فعالیتهای قابل توجه اکتشاف یا توسعه ذخایر نفتی در این کشور امکان پذیر نبوده است .
آمارهای ثبت شده تولید نفت عراق از سال تاسیس اوپک یعنی سال 1960 به بعد که به صورت منظم در دسترس قرار دارد نیز نشان میدهد که از این سال به بعد کشور عراق حداقل 23 میلیارد بشکه از ذخائر نفتی خود را برداشت نموده است و چنانچه دوره 1927 تا 1960 را نیز به حساب آوریم این رقم به حدود 25 میلیارد بشکه میرسد . با لاترین رکورد ثبت شده تولید نفت عراق در سال 1979 و به میزان قدری کمتر از 3.5 میلیون بشکه در روز میباشد . در این سال خاص کشور عراق با استفاده از خروج نفت ایران از بازار جهانی نفت ( به دلیل وقوع انقلاب اسلامی ) تولید خود را افزایش داده اما قادر به تداوم آن نبوده است ، بالاترین میزان تولید ثبت شده نفت عراق به استثناء سال مذکور (1979) از حدود 2.6 میلیون بشکه در روز تجاوز نمی کند .
برداشت از ذخائر نفتی عراق در طی دوره طولانی بیش از بیست ساله گذشته یعنی از پس از جنگ تحمیلی این کشور بر علیه ایران به شکل کاملا غیر صیانتی و با اعمال فشار بر روی تاسیسات ، چاه ها و حوزه های تولیدی نفت بوده است ، بنابراین قضاوت در مورد میزان ذخائر باقیمانده قابل بازیافت و توان نهائی تولیدی این کشور نیازمند فراغت لازم و مطالعه دقیق آخرین وضعیت مخازن نفتی این کشور است و لذا بنظر میرسد ادعاهائی که این روزها در این مورد ارائه میشود به هیچ وجه از اعتبار علمی برخوردار نبوده و مبتنی بر اهداف سیاسی و اقتصادی است .
شاید به همین دلیل باشد که موضوع نفت از جمله مهمترین موضوعاتی است که در مذاکرات میان اوپوزوسیون عراق و مقامات آمریکائی دنبال میشود و مقامات مذکور در جستجوی پناهندگانی از صنعت نفت عراق هستند که اطلاعات روزآمد و دقیق تری را از وضعیت صنعت نفت این کشور در اختیار داشته باشند . در حال حاضر میلیارد ها دلار قرارداد جهت توسعه ذخائر ئیدروکربوری عراق فی مابین دولت صدام حسین و شرکتهای فرانسوی و روسی وجود دارد که موثر شدن این قرارداد ها منوط به برقرار شدن شرایط عادی در عراق است ، اما چندی پیش بعضی از اعضاء اوپوزوسیون عراق اعلام کردند که پس از روی کارآمدن ، لزوما متعهد به قراردادهای مذکور نبوده و آنرا بازنگری خواهند نمود و شرایط رقابتی را خصوصا به نفع شرکتهای آمریکائی بوجود خواهند آورد .
البته بنظر میرسد که این افسانه سازیها ، اهداف کوتاه مدت و میان مدت دیگری نیز دارد : در شرایط معمولی جو روانی ناشی از حمله آمریکا به عراق میتواند با آغاز حمله ، منجر به افزایش قیمت جهانی نفت شود اما این تبلیغات و افسانه سازی ها در مورد آینده نفت عراق می رود که این شرایط را تغییر دهد و تصوری را در عوامل بازار پدید آورد که با سقوط رژیم صدام امکان افزایش فوری تولید نفت این کشور وجود دارد و از این طریق تلاش میشود که آثار روانی حمله کاملا معکوس شود .
علاوه بر این تبلیغات خاصیت دیگری نیز دارد و آن اینستکه رقابت بر سر جذب سرمایه خارجی را به نفع سرمایه گذاران تشدید میکند . همچنین آمریکائی ها میتوانند از طریق این افسانه سازی ها و خصوصا با مطرح نمودن احتمال تغییر محوریت توجه خود از نفت عربستان به نفت عراق ، بعضی کشورهای منطقه و خصوصا عربستان را تحت فشار روانی قرار داده و امتیازات بیشتری را از این کشور دریافت نمایند . جالب آنستکه مقامات دولت موجود عراق نیز با انگیزه های دیگری که چندان شناخته شده نیست ، همین افسانه ها را ترویج میکنند . به هر حال در آینده همه چیز روشن خواهد شد .
