فرآورده‌های نفتی: تفاوت فزاینده قیمت‌ها ، علل پیامدها

(اقتصاد انرژی شماره ۶۶و۶۷ آذر و دی ۱۳۸۳)

 

 

طی یک سال گذشته عوامل متعدد و متنوعی بر افزایش قیمت های جهانی نفت خام تاثیر داشته اند اما یکی از دلایلی که حداقل در ایران کمتر به آن پرداخته شده است تغییر در ترکیب  عرضه انواع نفت خام   و تقاضای انواع فرآورده های  نفتی است .

اگر به اطلاعات و ارقام مربوط به قیمت های نفت خام  و فرآورده های نفتی  طی یکسال گذشته  نگاهی بیندازیم ، ملاحظه خواهد شد که اولا-  تفاوت (دیفرانسیل ) قیمت های  انواع نفتخامهای سبک و سنگین  به طرز قابل توجهی از تفاوت سنتی و  معمول آن فراتر رفته است  و ثانیا –  تفاوت قیمت میان فرآورده های سبک نفتی مانند بنزین  در مقایسه با فرآورده های سنگین مانند نفت کوره نیز در سطح بسیار غیر متعارفی قرار گرفته و از روند فزاینده ای نیز برخوردار است.

علت چیست ؟

با توجه به اینکه تقاضای نفت خام مشتقه از تقاضای فرآورده های نفتی است ، شواهد  حاکی از آن است که  طی ماه های  گذشته و خصوصا در فصول بهار و تابستان  اخیر  تقاضای فرآورده های سبک با شدتی بسیار بیشتر از  فرآورده های سنگین افزایش یافته است  و با توجه به محدودیت  بازدهی  (Yield)  پالایشگاه ها  در سطح بین المللی عملا  پالایشگران برای  پاسخگوئی به تقاضای فرآورده های سبک ناچار به افزایش  میزان و حجم فرآوری و پالایش خود  بوده اند و این  پدیده موجب اضافه عرضه نسبی فرآورده های سنگین و در نتیجه کاهش نسبی قیمت این فرآورده ها گردیده است . این در  حالی است که  بطور کلی ترکیب نفت خام های تولیدی در سطح بین المللی نیز به سمت بدتر شدن و یا تولید نفت خام های سنگین تر است  و  خصوصا باتوجه به  محدود شدن ظرفیت های تولید چه در سطح  کشورهای اوپک و چه غیر  اوپک  نفت خام های اضافه ای که عرضه میشوند عمدتا نفت خام های سنگین هستند که بازده پالایشی نا مطلوبتری هم دارند . 

از سوی دیگر رشد اقتصادی ناشی از بالا بودن قیمت جهانی نفت در منطقه خاورمیانه موجب افزایش تقاضای کشورهای منطقه به فرآورده های میان تقطیر گردیده و  لذا صادرات فرآورده های سبک توسط کشورهایی چون عربستان و کویت که صادر کننده عمده اینگونه فرآورده ها بوده اند نیز به شدت کاهش یافته است .

به عبارت دیگر همه عوامل فوق موجب گردیده اند که گرچه به تبع افزایش تقاضا  و افزایش قیمت  جهانی نفت خام، قیمت  های انواع فرآورده های نفتی نیز افزایش یافته است اما قیمت فرآورده های سبک با شدتی بسیار بیشتر از نفتخام و قیمت فرآورده های سنگین  با شدتی کمتر از آن رشد داشته اند .

ممکن است با تغییر فصل  و افزایش  نسبی تقاضای فصلی برای  فرآورده های سنگین تر، قدری این روند تعدیل شود اما بنظر میرسد روند  عمومی  موجود کم و بیش تداوم  خواهد یافت .

تداوم این روند طبعا آثار و تبعات خود را در سطح بین المللی برجای خواهد گذاشت و اقتصاد پالایش دستخوش دگرگونی خواهد شد، در کوتاه مدت  سود پالایشی به نفع پالایشگاه های جدید و یا نوسازی و بازسازی شده و به ضرر پالایشگاه روزآمد نشده متحول خواهد شد . تدوین و قانونی شدن استانداردهای  جدید و سخت تر زیست محیطی در مورد فرآورده های نفتی نیز بر شدت این مسئله خواهد افزود،  اما  این روند در میان مدت و بلند مدت  می تواند موجب تحولی شگرف در صنایع  پالایشی جهان گردد، در میان مدت  روند نوسازی و روزآمد کردن (Upgrading) پالایشگاه ها در سطح جهان تسریع خواهد شد و در بلند مدت ممکن است شاهد  تحولات جدیدی در فن آوری های  پالایشی در جهان باشیم .

همچنین تداوم این روند می تواند توسعه  فن آوری تبدیل گاز به فرآورده های میان تقطیر (GTL) را تهییج و تشویق نماید .

 توجه عمیق  و به هنگام در آنچه در حال وقوع است برای مدیران صنعت نفت کشور ما نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است . در اولویت بندی طرح های  توسعه ظرفیت های تولید نفت  از نظر اولویت دادن به تولید انواع نفت خام ها و در واقع اولویت دادن به سرمایه گزاری بر روی حوزه های مختلف نفتی نیز  باید  علاوه بر بررسی چشم انداز بلند مدت بازار نفت، چشم انداز تحول در موضوع مورد بحث نیز مورد توجه قرار گیرد. توجه به این مسئله بر روی دیگر مقولات برنامه ریزی انرژی کشور و بویژه نحوه سیاست گذاری در مورد حجم عظیم میعانات گازی که در پارس جنوبی تولید خواهد شد نیز تاثیر گذار خواهد بود .

نکته دیگری که از اهمیت زیادی برخوردار است این است که  اگر تاکنون تاخیر هائی در اجرای  پروژه های  بازسازی، نوسازی و به سازی بازدهی  پالایشگاه های کشور وجود داشته است،  منبعد چنین تاخیر هائی   قابل تحمل نبوده و برای کشور زیانبار خواهد بود .

همکنون نیز شاهد ضرر قابل توجهی از این ناحیه هستیم ، قیمت  بنزین و فرآورده های میان تقطیر وارداتی مورد نیاز کشور باشدت بسیار بیشتری در مقایسه با قیمت فرآورده های صادراتی  افزایش یافته است .

از دیگر تبعات فوری این وضعیت  برای کشور ما، قطع واردات  نفت خام از قزاقستان بوده است این درحالیستکه برای جذب نفتخام مذکور  هزینه های زیادی در پالایشگاه های تهران و تبریز و همچنین برای انتقال آن به این پالایشگاه ها  انجام پذیرفته است، جذابیت بیشتر بازار اروپا برای نفت خام قزاقستان موجب ترجیح در انتقال این نفت خام به اروپا گردیده است .  شاید  اگر در تنظیم قرار فیمابین بیشتر دقت می شد و قرارداد صرفا بر اساس پارامتر های مقطعی و برای زمان خاص منعقد نمیشد مشکلات کمتری از این ناحیه بوجود می آمد .