ارتباط صنعت نفت با بخش خصوصی (در مصاحبه با روزنامه رسالت)

«رسالت» حضور بخش خصوصی در صنعت نفت را در گفت و گو با صاحب نظران بررسی می‌کند؛

اما و اگرهای پیوند خصوصی ها با نفت

| نفیسه امامی| 
مدتی است که وزارت نفت رویکرد مثبت‌تری نسبت به بخش‌خصوصی پیدا کرده؛ تا جایی که برنامه‌هایی را نیز برای پر رنگ‌تر‌شدن بخش‌خصوصی در حوزه‌های مختلف نفت، گاز و پتروشیمی تدوین کرده است. آن‌طور که زنگنه اعلام‌کرده، هفت فرصت برای حضور بخش‌خصوصی در صنعت نفت وجود دارد که می‌تواند در زمینه فعالیت‌های پیمانکاری نقش بسزایی داشته باشد. پیش از این نیز پیمانکاران در صنعت نفت نقش خود را به اثبات رسانده‌اند که مهم‌ترین آنها در بخش بالادست نفت و کوچک‌ترین‌ها در شبکه‌‌های گازرسانی توزیع در شهرها و روستاهاست که اکنون در حال انجام است.
اما به نظر می رسد در بسیاری از مواقع وزارت نفت در شرایط حساس تحریم ها و اعمال محدودیت به سراغ بخش خصوصی رفته و به نوعی مجبور شده که از این ظرفیت استفاده کند، اما به دنبال ایجاد گشایش های بین المللی، مجددا روی خوش به کشورهای دیگر نشان داده است. درحالی‌که در راستای کم کردن تصدی دولت، بخش خصوصی می بایست به یکی از بازوهای قدرتمند وزارت نفت تبدیل شود.   
رضا پدیدار عضو کمیسیون انرژی اتاق تهران در گفت و گو 
با «رسالت» درباره همکاری وزارت نفت با بخش خصوصی در حوزه های مختلف گفت: «بخش خصوصی بارها از دولت خواسته بود تا تصدی گری شرکت های دولتی در حوزه انرژی محدود شود و فعالیت ها را به بخش خصوصی واگذار کند. در نشست مشترکی که ما با مقام های مسئول در وزارت نفت داشتیم، ظرفیت های بخش خصوصی را اعلام کردیم، در حالی‌که تحریم، قدرت مانور را از دولت گرفته، برای این بخش چنین اتفاقی نیفتاده است. بنابراین اگر دولت به دنبال نجات اقتصاد تحریم شده باشد، باید از ظرفیت این بخش استفاده کند.» 
پدیدار با بیان اینکه بخش خصوصی می تواند پلی برای توسعه کشور و عبور از موانع پیش رو باشد، گفت: «در بخش های بالادستی صنعت نفت که شامل اکتشاف و تولید می شود، از بین 51 شرکت که توانایی انجام پروژه های اکتشاف و تولید را داشتند، 17 شرکت توسط وزارت نفت، خصولتی یا دولتی اعلام شده اند. ما از وزارت نفت خواسته ایم 
تا در حوزه های بالادستی از جمله اکتشاف و تولید همکاری داشته باشیم. وزارتخانه در بخش میان دستی، پروژه خط لوله گوره – جاسک و سایر خطوط شمالی و جنوبی کشور را در دستور کار دارد و ما درخواست کرده ایم که بخش خصوصی به آنها ورود کند و از طرف وزارتخانه نیز چراغ سبز برای همکاری دریافت کرده ایم.» 
وی با اشاره به همکاری بخش خصوصی در بخش پتروشیمی، افزود: «سه چهارم بخش پتروشیمی در دست نیروهای نظامی و خصولتی است و ما 
می خواهیم با دولت همکاری کنیم تا تنوع در محصولات پتروشیمی داشته باشیم. تنوع این محصولات می تواند کمک بزرگی به این صنعت کند. موافقت برای انجام چنین کاری حاصل شده، ولی در بخش اجرایی و عملیاتی در حدود 30 تا 40 درصد از ظرفیت بخش خصوصی استفاده شده و مابقی آن بلااستفاده مانده است. این ظرفیت خالی هم قیمت تمام شده کالا را تحت تأثیر قرار 
می دهد و هم وابستگی ما را به محصولات خارجی زیاد 
می کند، اما آقای زنگنه قول داده تا از این ظرفیت خالی استفاده نماید تا وابستگی به خارج کم شود، زیرا به گفته وی بخش خصوصی امین ما در بخش های توسعه ای است.» 
پدیدار با اشاره به فرصت های زیادی که برای بخش خصوصی در حوزه نفت و انرژی می تواند وجود داشته باشد، افزود: «این فرصت ها شامل گروه کالاهای استراتژیک صنعت است که قرارداد اولیه آن بسته شده و مابقی آن باید ادامه پیدا کند تا بتوانیم این کالاها را تولید کنیم زیرا این توانایی وجود دارد. ما شرایط وارد کردن دانش فنی به کشور را داریم اما چنین امکانی برای دولت وجود ندارد زیرا دولت به دلیل وجود تحریم ها، توانایی انجام چنین کاری را ندارد.» 
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با تأکید بر اینکه دولت برای انجام طرح های صنعت نفت نمی تواند منابع مالی را وارد کند و باید با بخش خصوصی همکاری کند، گفت: «برای این کار هم می تواند از منابع داخلی کمک بگیرد و هم ایرانیان خارج از کشور که منابع ارزی دارند، حاضر هستند در چارچوب قرارداد تعریف شده، منابع مالی خود را در طرح های توسعه ای وزارت نفت قرار دهند، به شرط آنکه شرکت های بخش خصوصی حضور داشته باشند و نه دولتی ها، زیرا بسیاری از شرکت ها 
از همکاری با شرکت های دولتی اجتناب می کنند، اما چنین رویکردی با بخش خصوصی وجود ندارد، زیرا اطمینان دارند بخش خصوصی منابع آنها را حفظ می کند.» 
وی اضافه کرد: «دولت می تواند در دانش فنی و اجرای طرح و انتقال منابع مالی از مشارکت بخش خصوصی استفاده کند. صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی که وابسته به بخش خصوصی هستند، می توانند با دیگر کشورها تجارت داشته باشند، اما دولتی ها در شرایط فعلی امکان انجام این کار را ندارند. لذا در شرایط بحران فعلی باید از ظرفیت بخش خصوصی کمک گرفته شود. برای عبور از بحران تحریم و رکود اقتصادی که اکنون کشور دچار آن شده، بخش خصوصی تا جایی که قدرت داشته باشد، همکاری می کند، اما در صورتی‌که به این بخش بی توجهی شود توان خود را از دست می دهند. چنانچه این اتفاق برای این بخش رخ دهد، امکان شروع مجدد آن بسیار سخت است.» 
به گفته پدیدار وزارت نفت شرایطی را برای همکاری با شرکت های استارتاپی فراهم کرده تا زمینه ای برای رشد شرکت های بخش خصوصی و رشد اقتصادی کشور فراهم باشد. 
وی با بیان اینکه تعامل وزارت نفت در دوره فعلی با بخش خصوصی بسیار زیاد بود، گفت: «دولت های نهم و دهم ارتباط خوبی با بخش خصوصی نداشتند و بسیاری از سفارشات خود را از خارج وارد می کردند. اما در دوره فعلی تعامل خوبی با وزارتخانه انجام شد اما با مشکل عدم وجود منابع مالی مواجه گردید. اکنون ما بخشی از طلب های خود را دریافت کرده ایم 
اما هنوز وزارت نفت همه بدهی های خود را تسویه نکرده است.»  
*بخش خصوصی در دهلیزهای پر پیچ و خم صنعت نفت
رویکرد وزارت نفت در قبال بخش خصوصی بیشتر به دوران تحریم و زمان محدودیت دولت باز می گردد. 
در این مواقع به علت عدم توانایی وزارت نفت در عرصه بین المللی، بخش خصوصی به کمک طلبیده می شوند.
غلامحسین حسنتاش عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات انرژی در گفت و گو با «رسالت»، درباره نقش پیمانکاران و بخش‌ خصوصی در فعالیت‌ های بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت، گفت: «شرکت‌ های 
پیمانکاری بخش خصوصی در زمان‌هایی که مورد توجه قرار گرفته‌ اند و از آنها حمایت شده است، کارهای خوبی انجام داده‌اند و در دوران دفاع مقدس هم کارنامه خوبی داشته اند ولی در دوران‌‌های وزارت آقای زنگنه در بخش بالادستی فقط توجه به شرکت‌های خارجی بوده است.»
وی اضافه کرد: «من در زمانی که بحث طراحی قرارداد IPC  مطرح بود، بارها گفتم و نوشتم شما که تلاش دارید قرارداد جذاب جهت جذب شرکت‌ های 
خارجی برای سرمایه‌ گذاری در بخش بالادستی طراحی کنید و کارگروه‌های مختلف درست کرده‌اید و همایش برگزار می‌کنید، کارگروهی نیز ایجاد کنید تا بررسی شود که چگونه از ظرفیت شرکت‌های داخلی می‌توان استفاده کرد و یا حداقل چگونه می‌توان پیوندی را بین شرکت‌های داخلی و خارجی به وجود آورد که قرارداد بالادستی برای توسعه یک میدان تنها منجر به توسعه آن میدان نشود، بلکه درکنار آن انتقال دانش و تکنولوژی از شرکت‌های خارجی به شرکت‌های داخلی هم اتفاق بیفتد که ما همیشه نیازمند شرکت‌های خارجی نباشیم، اما توجهی به این مسئله نبوده و نیست.»حسن تاش تصریح کرد:
« جالب است بدانید حتی بعضی کشورهایی که آقایان آنها را به حساب نمی‌آورند، مانند نیجریه نیز این اقدامات را انجام داده اند و زمینه انتقال تکنولوژی و ارتقاء شرکت‌های داخلی را فراهم آورده‌اند. ضمنا باید توجه کرد شرکت‌های پیمانکاری و به اصطلاح خصولتی هم در داخل مجموعه صنعت نفت یا خارج از آن وجود دارند که از رانت خودی بودن و از حمایت برخوردارند و بعضا کارها را  با شرایطی می‌گیرند یا طوری مناقصه‌ها را برنده می‌شوند  که بخش خصوصی نمی‌تواند با آنها رقابت کند ولی در عمل بارها تقاضای تعدیل می‌کنند و کار را بسیار بیشتر از قیمت اولیه و در زمانی بسیار طولانی‌تر از زمان تعهد شده تحویل می‌دهند. »این کارشناس ارشد نفتی درباره نحوه تعامل وزارت نفت با بخش خصوصی گفت: «متأسفانه در وزارت نفت اصلا برخورد خوبی با بخش خصوصی داخلی وجود ندارد. وزارت نفت گاهی در شرایط تحریم و یا زمانی که امکان کار با خارجی ها نباشد، مجبور می ‌شود به بخش خصوصی داخلی روی بیاورد اما این صرفا از سر اجبار است و به محض  ایجاد گشایش دوباره و خصوصا به محض این که احتمال ورود اروپایی‌ها مطرح می شود، بخش خصوصی داخلی فراموش می گردد.
وی ادامه داد: «من مواردی را میدانم که کیفیت جنس تولید داخلی مورد تأیید بوده و در زمان تحریم به آن تولید کننده درخواست داده‌اند اما به او گفته ‌اند تا وقتی خارجی‌ ها نیستند از جنس ایرانی خریداری می شود،  در صورتی که تقویت و توان ‌افزایی بخش ‌خصوصی مستلزم برخورد حمایت‌ گرایانه بلندمدت و منسجم و برنامه ‌دار 
است ولی چنین برخوردی وجود نداشته است. »
عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات انرژی با اشاره به فرصت هایی که برای بخش خصوصی در صنعت نفت وجود دارد، گفت: «در شرایط تحریم و به خاطر نیازها و اجبار صنعت نفت فرصت‌های بیشتری برای این بخش وجود دارد اما مسئله اینجاست که بخش خصوصی در دهلیزهای بسیار پر پیچ و خم تصمیم‌گیری در صنعت نفت گرفتار است و ثانیا مدیران نا آشنا با صنعت نفت که طبعا به دلیل بی‌اطلاعی و بی‌تجربگی نمی‌توانند تصمیمات بموقع و درست بگیرند، دیگران را هم سرگردان می‌کنند.»حسن تاش ادامه داد: «به عنوان مثال چند روز پیش وزیر نفت در مصاحبه‌ای، در مورد انبوه مشعل‌هایی که در سطح صنعت نفت و خصوصا در منطقه عسلویه در حال سوختن است، تقصیر را به گردن آقای ترامپ انداخت و آن را جنایت محیط‌زیستی ترامپ دانست. در جنایتکاری ترامپ تردیدی نیست اما اگر به طنز بگوییم  شاید این همان جنبه نعمت بودن تحریم‌هاست که همه کوتاهی‌ها را به گردن تحریم‌ها و ترامپ بیندازیم. شاید همه مردم ندانند که در این مشعل‌ها دلار است که روزانه در حال سوختن است و الان بسیاری از شرکت‌های بخش‌خصوصی طرح‌هایی دارند که می‌توانند به سرعت بخشی از این مشعل‌ها را خاموش کنند و محصولاتی از آن به دست آورند اما پیشنهادات شان در دهلیزها و سوء مدیریت‌هایی که اشاره کردم گیر کرده است.»وی در پایان سخنانش بیان کرد: «آیا این وضعیت ناکارآمد در صنعت نفت که مسئول هیچ‌کاری دقیقا مشخص نیست و کسی هم پاسخ نمی دهد هم کار آقای ترامپ است؟ و یا مثلا مدیرعامل اصلی‌ترین شرکت صنعت نفت را که کمترین  سابقه و تجربه‌ای در صنعت نفت نداشته‌است را هم آقای ترامپ برگزیده است؟  اکنون به دلیل شرایط رکود در کشور بسیاری از پیمانکاران توانا، ظرفیت خالی دارند که می‌توان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد.»انتظار می رود وزارت نفت در رویکرد جدید خود بخش خصوصی را در بخش های مختلف به همکاری دعوت کند، چراکه بخش خصوصی همواره به دنبال جذب بیشترین منافع و ارائه ایده های جدید و نو است و می تواند به شریکی امین برای وزارت نفت تبدیل شود.