چندین ماه پیش خبرنگار یکی از خبرگزاری های معتبر از من درخواست مصاحبه داشت . طبق روالی که دارم مصاحبه مکتوب را پذیرفتم سوالات را فرستادند و پاسخ دادم اما بعد از مدتها خبری از انتشار آن نشد ، لذ متن مصاحبه را در اینجا قرار می دهم ممکن است مورد استفاده علاقمندان قرارگیرد
سرمایه اجتماعی و مصرف انرژی
سوال 1 -چرا با توجه به تاکید دولت به کمپین های صرفه جویی در مصرف انرژی ، مردم به این تاکیدات بی اعتنا هستند.
پاسخ سوال 1 – شما چگونه به این نتیجه رسیده اید که مردم بی اعتنا هستند . این نیاز به بررسی دقیق تری دارد. مثلا با توجه به روند مصرف سال های گذشته و رشد مصرف سالانه و انشعابات جدید و مقایسه میزان شدت سرما و وضعیت هوا باید مدل های شبیه سازی بکار گرفته شود و برآورد شود که اگر توصیه ای هم در کار نبود مصرف باید به چه مقدار میرسید و حالا به چه مقدار رسیده است و آنوقت به نتیجه می رسیدید که مردم اعتنا کرده اند یا نه. امسال سال خیلی سردی بود و به این سادگی نمی توان قضاوت کرد. بنده مدعی نیستم که مردم به توصیه ها اعتنا کرده اند اما عرضم این است که عکس آن را هم به سادگی نمی توان نتیجه گرفت .
سوال 2 - آیا دولت خودش به عنوان یک مصرف‌کننده بزرگ انرژی (در ادارات، سازمان‌ها و پروژه‌های دولتی) الگوی مناسبی برای صرفه‌جویی ارائه داده است؟ به نظر شما، چقدر عملکرد دولت در این زمینه بر رفتار مردم تأثیرگذار بوده است؟
پاسخ سوال 2- قبل از هر چیز باید اشاره کنم که اصولا به نظر من مساله اصلی رفتار نیست و مساله تکنولوژی و فناوری و بکارگیری فناوری های نوین در تولید و مصرف انرژی است. به عنوان مثال وقتی مردم بخاری هائی را در اختیار دارند که راندمان حرارتی آن 35 درصد است یعنی وقتی این بخاری ها را استفاده می کنند 65 درصد انرژی اتلاف می شود و بیش از بیست میلیون بخاری از این دست وجود دارد . عددهای بزرگ و اصلی این جاست که باید حل شود. و دولت خودش به عنوان یک تولید کننده و مصرف کننده بزرگ انرژی در این زمینه ها پیشتاز نبوده است. راندمان نیروگاهی کشور بسیار پائین است . در صنعت نفت هنوز مقدار بسیار زیادی گاز همراه نفت سوزانده می شود و دستگاه های دولتی سیستم های بهینه ای را از نظر مصرف انرزی بکار نگرفته اند . بنابر این باید گفت خیر دولت به هیچ وجه الگوی نبوده است نه در بهینه سازی که به نظر من مطلب اصلی و مهمتر است و نه در صرفه جوئی. طبیعتا وقتی مردم می بینند که در سطح حاکمیت اتلاف ها و ریخت و پاش های بزرگ و عدم بهینه گی وجود دارد نه الگو از حاکمیت و دولت می گیرند و نه احساس دلسوزی و مشارکت می کنند .
سوال 3- فرهنگ مصرف انرژی در ایران چگونه شکل گرفته است؟ آیا کمپین‌های آموزشی و تبلیغاتی دولت تاکنون توانسته‌اند در تغییر این فرهنگ مؤثر باشند؟ چه راهکارهایی برای بهبود آگاهی عمومی پیشنهاد می‌کنید؟
پاسخ سوال 3- به نظر من به مساله را باید قدری عمیق تر نگاه کرد . فرهنگ مصرف انرژی در ایران را عمدتا حاکمیت و دولت شکل داده است وقتی دولت مثلا شبکه برق و گازطبیعی و فرآورده نفتی را بدون هیچ ملاحظه راهبردی و حتی بدون ملاحظات و مطالعات فنی و اقتصادی به هرجائی می برد و مثلا کمترین مطالعه ای نمی کند که در فلان منطقه بردن گاز با توجه به هزینه های انتقال و شبکه و انشعاب اقتصادی تر است یا مثلا نصب چند پنل خورشیدی یا سیستم دادن به سوخت های بیولوژیک یا گزینه های دیگر ، این به مردم القاء می کند که گاز و برق مفت و بی حساب کتاب است . به نظر من رفتار واقعی حکومت در محاسبات و حساب و کتاب داشتن و برنامه داشتن است که بیشتر اثر گذار است . شاید آنچه گفته اند که مردم را به غیر لسان یعنی غیر از تبلیغ و حرف و بار رفتارتان دعوت کنید در این مورد هم مصداق داشته باشد . وقتی رفتار حکومت در عملکردهای اقتصادی بی حساب کتاب و بی برنامه است و نتیجه آن اتلاف منابع است این است که الگوی می دهد با حرف و تبلیغات مساله حل نمی شود .
سوال 4- ضعف در زیرساخت‌های انرژی و تلفات بالای شبکه (مثلاً در انتقال برق یا گاز) چقدر در بی‌اعتنایی مردم به توصیه‌های صرفه‌جویی مؤثر است؟ آیا مردم احساس می‌کنند که صرفه‌جویی آنها تأثیری بر بهبود وضعیت ندارد؟
پاسخ سوال4– البته تلفات فقط در شبکه و انتقال نیست و در تولید و تبدیل انرژی ( منظور تبدیل از نفت و گاز به برق) بسیار بیشتر است و قطعا این تلفات در سطح ملی موجب بی اعتنائی مردم به توصیه ها می شود. ولی به نظر من مساله عمیق تر مساله رابطه میان دولت و ملت و بحث سرمایه اجتماعی است که هر دو بسیار بسیار ضعیف شده است . در دوران جنگ تحمیلی که سرمایه اجتماعی و رابطه دولت و ملت قوی بود ما شاهد اداره معجزه گونه کشور در بدترین شرایط جنگ و حملات دائمی نظامی بر روی تاسیسات انرژی و در کنار آن تحریم ها بودیم و شاهد بودیم که وقتی سرمایه اجتماعی قوی است و مردم به حکومت اعتماد دارند چه انرژی عظیمی آزاد می شود .
سوال 5- قیمت‌های پایین حامل‌های انرژی در ایران چه تأثیری بر رفتار مصرفی مردم دارد؟ آیا اصلاح قیمت‌گذاری انرژی می‌تواند انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی ایجاد کند؟
پاسخ سوال 5: قطعا قیمت یک عنصر موثر بر مصرف است . اما خصوصا در شرایط تورمی با نرخ تورم های بالا قیمت مشکل را حل نمی کند ممکن است مدت کوتاهی مصرف را کم کند اما مجددا با افزایش سطح عمومی قیمت ها قیمت های نسبی به وضعیت قبل بر می گردد و اثر قیمتی را خنثی می کند. ضمن این که نا رضایتی هم ایجاد می کند و سرمایه اجتماعی را بیشتر تضعیف می کند. ضمنا همانطور که عرض کردم اگر منظور از صرفه جوئی این باشد که مردم با سختی دادن به خود و کاهش رفاه خود مصرف را کم کنند این خیلی قابل توجه و اثر گذار نخواهد بود معنی عمیق صرفه جوئی این است که مردم جویای صرفه باشند یعنی ببینند که مثلا حالا با بالا رفتن قیمت انرژی مثلا به صرفشان است که بروند و فلان بخاری کارآمد و بهینه را جایگزین بخاری فعلی شان کنند حالا سوال این است که: 1- آیا آن بخاری در بازار وجود دارد . 2- آیا به فرض وجود ، اختلاف قیمت آن بخار در حدی هست که ظرف مدت معقولی از طریق کاهش هزینه سوخت به آنها برگردد. 3- به فرض موجود بودن بخاری و به صرفه و اقتصادی بودن آن (در مقابل کاهش هزینه سوخت )، آیا شهروند الان پولش را دارد یک بخاری اش را عوض کند یا فکر می کند که هزینه سوخت را خرد خرد باید بدهم و بعد هم بزودی با تورم تعدیل خواهد شد اما الان یکجا پولش را ندارم که بخاری را عوض کنم.
سوال 6- به نظر شما، چقدر بی‌اعتمادی مردم به عملکرد دولت در مدیریت منابع انرژی، در بی‌اعتنایی به توصیه‌های صرفه‌جویی نقش دارد؟ آیا این بی‌اعتمادی ناشی از تجربیات گذشته است یا ضعف در شفاف‌سازی دولت؟
پاسخ سوال 6- اولا همانطور که عرض کردم باید به مساله صرفه جوئی و بهینه سازی انرژی و مدیریت انرژی عمیق تر و جامع تر نگاه کرد . ثانیا قطعا وقتی اعتماد مردم از حاکمیت و دولت سلب میشود و اعتماد مردم از بین می رود توصیه های دولت بسیار کم اثر می شود . این بی اعتمادی سال ها طول کشیده است که شکل گرفته و برگرداندن این اعتماد کار بسیار دشواری است و به ساختار ساسی کشور بر می گردد و این است که باید حل شود . الان در جامعه می بینیم که هر حرفی که حکومت و دولت میزنند مردم به آن باور ندارند و دنبال پشت آن می گردند. داستان چیست؟ اینها چه کار دارند می کنند یا چه بلائی می خواهند سرمان بیاورند که این حرف را می زنند ؟
