ناراستی بی‌حاصل و اعتبار کشور
دبیرخانه سازمان اوپک همه ماهه گزارشی را از وضعیت بازار نفت منتشر می‌نماید (Monthly Oil Market Report) که متن آن بر روی سایت سازمان در دسترس همگان است. در این گزارش میزان تولید نفت کشورهای عضو اوپک در دو جدول مشابه لکن به استناد دو مرجع آماری منتشر می‌گردد. یک جدول تولید نفت کشورها را بر مبنای گزارش منابع ثانویه و جدول دیگر همین تولید را بر مبنای اعلام مستقیم کشورهای عضو، منعکس می‌کند. جدول زیر که از جدیدترین گزارش مذکور استخراج شده است، تولید ایران را بر مبنای دو مرجع نشان میدهد:
همانطور که ملاحظه می‌شود اختلاف فاحشی میان این دو برآورد از میزان تولید نفت‌خام ایران وجود دارد که در ژانویه 2013 این اختلاف به بیش از یک میلیون بشکه رسیده است. اعلام میزان تولید کشورهای عضو اوپک بر مبنای منابع ثانویه به سال‌ها پیش بر می‌گردد که در میان کشورهای عضو اوپک بر سر ارقام مربوط به تولید نفت‌خام که مستقیما توسط دولت‌ها (وزارت نفت یا انرژی کشورهای عضو) به دبیرخانه سازمان اعلام می شد، اختلاف افتاد و در یکی از اجلاسیه های اوپک تصمیم‌گرفته شد که دبیرخانه در کنار اطلاعاتی که از کشورهای عضو دریافت می‌کند، میانگینی از اطلاعات اعلام شده در مورد تولید نفت اعضاء اوپک توسط مراجع معتبر خبری و اطلاع‌رسانی را نیز اعلام کند. برای این منظور شش مرجع اعلام شد که دبیرخانه اوپک همه ماهه آمار منتشره توسط ایشان را دریافت کرده و میانگین آن را بعنوان منابع ثانویه در گزارش خود درج می‌کند.
البته وجود اختلاف میان آمار مستقیم ارائه شده توسط کشورها و آمار منابع ثانویه در گزارشات اوپک، متداول است اما بدون شک این حد اختلاف بی‌سابقه است. کشورهای عضو اوپک در مقاطع مختلف و با انگیزه‌های مختلف (مثل پوشاندن تخلفات خود از سهمیه تولید) میزان تولید نفت خود را بیشتر یا کمتر از واقع اعلام می‌کنند. اما اختلاف اعداد اعلام شده توسط ایشان نمی‌تواند با اعلام منابع ثانویه اختلاف بسیار عمده داشته باشد. نفت‌خام تولیدی اعضاء اوپک یا به پالایشگاه‌های این کشورها رفته و به مصرف داخلی می‌رسد و یا صادر می‌شود. ظرفیت پالایشی و مصرف داخلی کشورها کم و بیش روشن است. ممکن است بعضا کشورها از ظرفیت پالایشی خود بیشتر یا کمتر استفاده کنند اما دامنه اختلاف حداکثر 5 تا 10 درصد است. در مورد نفت‌خام صادراتی اعضاء اوپک دست منابع ثانویه برای جمع‌آوری اطلاعات بازتر است چون اطلاعات نفتی که از بنادر صادراتی کشورها بارگیری می‌شود و از مرزها خارج می‌شود را از کانال‌های مختلف بیمه‌ای، بانکی، حمل‌و‌نقل و پالایشگاه‌های مقصد می‌توان جمع‌آوری و چک و کنترل کرد. بنابراین اختلاف میان آمار ارائه شده توسط دولت‌ها و منابع ثانویه نمی‌تواند بسیار فاحش باشد و کشور ارائه دهنده آمار اگر نتواند ادعای خود را ثابت کند اعتبار آمارهایش زیر سئوال خواهد رفت. از آنجا که متاسفانه اعضاء اوپک از سال‌ها پیش خودشان اعتبار آمارهای مستقیمشان را زیر سئوال برده‌اند و به منابع ثانویه متوسل شده‌اند، اغلب تحلیلگران و کارشناسان به اعداد منابع ثانویه اتکاء می‌کنند و به اعداد اعلامی توسط کشورهای عضو اوپک وقعی نمی‌نهند، ولذا اعلام آمارهای نادرست توسط دولت‌ها تقریبا هیچ‌گونه تاثیری در تحلیل‌های بین‌المللی نخواهد داشت، اما فاحش بودن تفاوت این آمارها می‌تواند اعتبار آمارهای منتشره توسط کشورها را زیر سئوال ببرد وبعد از بر طرف شدن شرایط خاص نیز به سختی می‌توان این اعتبار را احیا کرد.
ضمنا باید توجه داشت که ایران علاوه بر تولید نفت‌خام مقدار قابل‌توجهی هم میعانات گازی (یاNGL) تولید می‌کند که به عبارتی نوعی نفت‌خام بسیار سبک است. در هر فار پارس‌جنوبی حدود 40 هزار بشکه در روز میعانات تولید می‌شود. بعضی از منابع بجای واژه نفت‌خام واژه سوخـت‌های مایع را بکار می برند و جمع اینها را اعلام می‌کنند. اما از آنجا که اوپک فقط در محدوده نفت‌خام حرکت می‌کند و نظام سهمیه‌بندی اوپک بر روی تولید نفت‌خام است، آمار میعانات را با نفت‌خام مخلوط نمی‌کند و کشورها موظف هستند که فقط آمار نفت‌خام خود را اعلام کنند. ضمن اینکه میزان تولید میعانات هر کشور هم کم و بیش روشن است.
اداره اطلاعات انرژی امریکا از حدود یک سال پیش مامور شده است که هر دو ماه یکبار گزارشی را در مورد وضعیت بالانس عرضه و تقاضای جهانی نفت و در واقع سوخت‌های مایع، بدون ایران، تهیه کند که تاکنون هفت گزارش از این دست تهیه شده است و آخرین گزارش مربوط به دوماهه ژانویه و فوریه سال جاری میلادی (2013) می‌باشد. از آنجا که این گزارش بسیار هدف‌دار و در جهت محدود کردن صادرات نفت ایران در عین مدیریت بازار جهانی نفت تهیه می‌شود، سعی دارد که اعداد دقیقی را جمع آوری کند . آخرین نسخه از این گزارش، متوسط تولید روزانه نفت‌خام و میعانات گازی ایران در دو ماهه مذکور را به ترتیب 8/2 میلیون بشکه و 600 هزار بشکه اعلام نموده است (جمعا 4/3 میلیون بشکه در روز)، که مقدار نفت‌خام آن قدری از گزارش منابع ثانویه اوپک بیشتر است ولی حتی جمع آن به عدد اعلامی توسط وزارت نفت ایران نمی‌رسد.
مسئله تحریم‌های ایران همه روزه در صدر اخبار جهان است و همه و خصوصا تحلیلگران و دست اندرکارن بازار نفت می‌دانند که ایران تحت تحریم نفتی قراردارد و صادراتش محدود شده است و مراجع گوناگون این را رصد می‌کنند. بنابراین ضروری بنظر می‌رسد که در مسیر تصحیح آمارهای اعلامی و حفظ اعتبار کشور اقدام شود و حتی اگر احیانا مراجع ثانویه مورد استناد اوپک، در اشتباه هستند و اعداد نا صحیحی را در مورد تولید ایران اعلام می‌کنند، در این رابطه به دبیرخانه اعتراض و درعین حال جهت تصحیح این مراجع اقدام شود. کما اینکه این مسئله قبلا هم سابقه دارد و حتی در مقاطعی از این مراجع جهت بازدید از ایران و توجیه ایشان جهت اصلاح اطلاعاتشان دعوت شده است.
(این مطلب تحت عنوان ضرورت اصلاح آمارهای نفتی در هفته نامه تجارت فردا شماره 36 24 فروردین 92 چاپ شده است )
