دیپلماسی ما در موضع انفعال است ؛ تحریم، عامل فرسودگی صنعت نفت ( مصاحبه با روزنامه صمت)

روزنامه صمت 14 مهر 1403

 

دیپلماسی ما در موضع انفعال است

یک کارشناس ارشد حوزه انرژی درباره تاثیر تحولات فعلی منطقه بر حوزه نفت و انرژی بیان کرد: میزان تاثیرپذیری حوزه انرژی کشور از تنش‌ها در منطقه خاورمیانه بستگی به این دارد که ایران تا چه حدی بخواهد در مسائل منطقه درگیر شود؛ اگر بنا بر ورود پیدا کردن و درگیر شدن نباشد، این تحولات تاثیر چندانی نخواهد داشت.

غلامحسین حسن‌تاش، کارشناس و پژوهشگر حوزه انرژی در پاسخ به این سوال صمت که آیا می‌توان امید به رهایی از سیطره نفت بر بودجه کشور داشت گفت: به‌دلیل متنوع شدن سبد سوخت کشورهای صنعتی، سیاست‌های بهینه‌سازی که به‌کار گرفته‌اند و ذخیره‌سازی‌های استراتژیک و کمتر شدن سهم نفت در سبد سوخت این کشورها، اهمیت استراتژیک نفت مانند گذشته نیست و ما شاهدیم که در سال‌های اخیر میزان تاثیر تحولات سیاسی، نظامی، ژئوپلتیکی و منطقه‌ای بر قیمت جهانی نفت بسیار کمتر از گذشته بوده است. با این حال قیمت کالایی مانند نفت خام که از عوامل متعددی تاثیر می‌پذیرد، همیشه نوسانی بوده و هست.

سیاست‌های اقتصادی کشور است که باید جلوی اثر این نوسانات بر اقتصاد را بگیرد و یکی از کارکردهای مکانیسم‌ ذخیره ارزی همین است. در هر حال می‌‌توان به رها شدن از سیطره درآمدهای نفتی بر اقتصاد امید داشت و امید چیز خوبی است، اما باید در جهت تحقق آن کار و تلاش کرد.

این کارشناس حوزه انرژی در تشریح الزامات جدایی نفت از بودجه اظهار کرد: به‌نظر من تحقق هدف رهایی از درآمدهای نفتی مستلزم حرکت به سمت توسعه همه‌جانبه و داشتن برنامه جامع توسعه است و توسعه همه‌جانبه نیز مستلزم تعامل هوشمندانه و صلح‌جویانه با جهان است.

وی در این باره افزود: کشورهایی موفق شده‌اند اقتصادشان را از وابستگی به دلارهای نفتی نجات دهند که با برنامه‌ریزی بلندمدت در مسیر رشد و توسعه و با هموار کردن تعاملات جهانی خود سعی کرده‌اند اقتصاد خود را متنوع کنند.

تحریم، عامل فرسودگی صنعت نفت

این پژوهشگر حوزه انرژی درباره تاثیر تحریم‌ها بر شرایط تاسیسات و تجهیزات حوزه نفتی توضیح داد: تحریم‌ها هم از طریق محدودیتی که در سرمایه و نرخ سرمایه‌گذاری ایجاد کرده‌اند و هم از طریق محدودیت در تامین تجهیزات و قطعات، موجب عدم بازسازی‌ها و نوسازی‌های به‌موقع و فرسودگی صنعت نفت شده‌اند.

حسن‌تاش در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برداشت اندک ایران نسبت به شرکا از میادین مشترک، ناشی از ضعف سیاسی است یا تجهیزاتی، تاکید کرد: به نظر من ضعف اصلی در فقدان برنامه‌ریزی جامع توسعه ذخایر هیدروکربنی بوده است، زیرا متاسفانه حتی در دوره‌هایی که تحریم‌ها به‌شدت فعلی نبوده و امکان جذب سرمایه خارجی هم بوده، در این زمینه به‌شدت ضعیف عمل کرده‌ایم. متاسفانه در حال حاضر به‌دلیل شرایط کلی روابط بین‌المللی کشور، به‌نظر من دیپلماسی ما در موضع انفعال است و البته در شرایط قدرت در سیاست خارجی و فعال بودن دیپلماسی، می‌تواند امکان تعاملاتی در راستای ایجاد تناسب مطلوب در برداشت از میادین مشترک وجود داشته باشد.  این کارشناس حوزه انرژی در برآوردی از میزان ضرر ناشی از ارزان‌فروشی نفت متاثر از شرایط تحریم بیان کرد: در دوره‌ای، به‌ویژه بعد از حمله روسیه به اوکراین که روسیه هم در رقابت با قاچاق‌فروشی قرار گرفت، میزان ضرر ناشی از ارزان‌فروشی نفت چشمگیر بوده، اما به‌نظر می‌رسد در یک سال اخیر کاهش یافته است.

حسن‌تاش در پایان درباره الگوی توسعه‌ای که در کشور حاکم است، گفت: به‌نظر می‌رسد متاسفانه ما الگوی روشنی برای توسعه نداریم و اصولا بعضی با توسعه و مفهوم آن به‌دلایل موهوم یا براساس برداشت‌های غلط، مخالف هستند.

سوالاتی از کاندیداهای ریاست جمهوری در زمینه اقتصاد

 

 

چند روز پیش فردی از صدا و سیما با من تماس گرفت و در خواست داشت که سوالاتم  در در زمینه اقتصادی را از کاندیداهای ریاست جمهوری بصورت کلیپ ضبط کنم و برای ایشان ارسال کنم تا در مناظره های تلوزیونی کاندیدا ها مورد استفاده قرارگیرد، به ایشان عرض کردم که این کار برایم مقدور نیست ولی اگر محور ها را بفرستند سوالاتی که به نظرم میرسد را بصورت مکتوب ارسال خواهم نمود. ایشون لطف کرد و هفت محور زیر را فرستاد و من در پنج مورد از این محور ها سوالاتی را طرح کردم که در اینجا به اشتراک می گذارم .

 

محورهای هفتگانه اقتصادی برای طرح سؤال در مناظرات انتخاباتی:

1-جهش  تولید (الگوی محوری رشد تولید، سرمایه گذاری و تامین مالی تولید، بهبود محیط کسب و کار)

2-مشارکت مردم در اقتصاد (بورس، اشتغال، حقوق و دستمزد، مشارکت نخبگان در اقتصاد)

3-سیاستگذاری در بهره وری و بهینه سازی انرژی: ناترازی انرژی (برق/ گاز/ آب/ بنزین)

4-یارانه ها و ارز ترجیحی

5-محرومیت زدایی و رفع فقر

6-شفافیت و مبارزه با بسترهای فساد

7-دیپلماسی اقتصادی (تحریم)

 

سوالات من :

سوالات محور 1-

الف – مهمترین و محوری ترین مشکلات  تولید در کشور را چه می دانید و برای رفع آنها چه راه کارهائی دارید؟

ب- به نظر میرسد یکی از مشکلات تولیدات عمده صادراتی  در کشور چه در پتروشمی ها و چه در صنایع معدنی ، تکمیل نبودن زنجیره ارزش و تولید و صادرات مواد پایه و خام با ارزش افزوده بسیار کم و آلایندگی بالا می باشد بطوری که بسیاری از این صنایع عمدتا متکی بر یارانه های مستقیم و غیر مستقیم و رانت های مختلف و از جمله رانت نرخ ارز هستند و بدون آنها کارکرد اقتصادی ندارند . تا حدی که برخی معتقدند که این صنایع  عملا دانسته یا ندانسته ( از  سوی ایران) از طریق سیستم تقسیم کار جهانی به  کشور تحمیل شده اند . نظر شما در این رابطه چیست و اگر تائید می کنید برای نجات این صنایع چه راه کارهائی دارید؟

ج- یکی از مشکلات تولید در کشور مقیاس اقتصادی و تعدد واحدهای تولیدی است . بر اساس مطالعاتی که شده است به دلیل فقدان سیاست توسعه صنعتی در اغلب قریب به اتفاق رشته های صنعتی بدون ضابطه مجوز داده شده بطوری که در مقایسه با اغلب کشورهای جهان تعداد واحدهای تولیدی در اغلب رشته ها چندین برابر دیگر کشورهاست و مقیاس بنگاه های تولیدی نیز اقتصادی نیست ولذا این بنگاه ها نیز عمدتا رانت جو هستند . نظر شما در این رابطه چیست ؟ و اگر تائید می کنید راه کار شما چیست؟

د- به نظر شما  آیا بدون در دست داشتن یک برنامه منسجم توسعه همه جانبه که بر مبنای مطالعات آمایش سرزمین تدوین شده باشد و بدون یک برنامه جامع توسعه صنعتی که  هماهنگ و در چارچوب آن برنامه توسعه باشد می توان به جهش تولید رسید ؟ و آیا چنین برنامه هائی در کشور تدوین شده است؟ نظر و راه کار شما چیست؟

ه- بر مبنای تئوری های اقتصادی یکی از ضرورت های توسعه سرمایه گزاری، خصوصا در بخش تولید صنعتی ، ثبات اقتصادی و پیش بینی پذیر بودن روند پارامترهای اصلی اقتصادی است و در غیر اینصورت اصولا  تکمیل مطالعات جامع فنی- اقتصادی یک سرمایه گزاری و یک طرح تولیدی امکان پذیر نیست و هرچه بی ثباتی بیشتر شود خصوصا سرمایه گزاری های دیر بازده مولد کمتر خواهد شد و متاسفانه اقتصاد ایران  در گیر بی ثباتی های  مزمن در پارامترهای کلیدی اقتصاد است . نظر و راه کار شما در این رابطه چیست؟

و- مشکلات کلیدی و اصلی محیط کسب و کار در کشور را چه میدانید و برای رفع این مشکلات چه برنامه ای دارید؟ برای روانسازی محیط کسب و کار به نفع سرمایه گزاری های مولد چه برنامه ای دارید.

ز- یکی از ضرورت های جهش تولید، سرمایه گزاری است. در شرایط تحریم امکان جذب سرمایه از خارج نیست و تجربه سال های اخیر این را نشان داده است و از سوی دیگر در داخل هم سیستم بانکی برای تامین سرمایه دچار مشکل است و  اغلب بانک ها قادر به تامین مالی نیستند . راه کار شما چیست؟

ح- بسیاری از اقتصاددانان کشور معتقدند که ساختارنهادی اقتصاد کشور به نفع رانت جو ها و غیر مولد ها و به ضرر مولد هاست . نظرشما در این رابطه چیست و چه راه کاری برای حل آن  دارید؟

ت- در حال حاضر صدها طرح و پروژه نیمه تمام در کشور وجود دارد که طبیعتا در معرض فرسایش هستند و هم بلااستفاده ماندن سرمایه صرف شده  و هم فرسایش و اصطهلاک آنها برای کشور خسارت است. برنامه شما برای این طرح ها و پروژه ها چیست؟ اما شاید مطلب مهمتر از نیمه تمام ماندن این طرح ها و پروژه ها این باشد که چرا این اتفاق افتاده است . آیا اگر این طرح ها و پروژه ها بر مبنای منافع ملی و در چارچوب برنامه و بر مبنای مطالعات جامع و برآورده های دقیق از هزینه و فایده آنها به مرحله اجرا گذاشته شده بودند، نیمه تمام می ماندند؟ برای رفع معضلات تصمیم گیری که منتج به این گونه طرح ها و پروژه های نیمه تمام می شود چه برنامه ای دارید؟

ی- تجربه نشان داده است که نمایندگان مجلس، ائمه جمعه و مقامات محلی در مناطق مختلف با هر انگیزه ای طرح ها و پروژه هائی را به بودجه ملی تحمیل می کنند که از منطق برنامه ای  برخوردار نبوده و با توسعه ملی منافات دارد و از مطالعات جامع فنی – اقتصادی هم برخوردار نیست . مواجهه شما با این گونه تحمیل های احتمالی چگونه خواهد بود؟

 

سوالات محور 2-

الف- در حال حاضر سازمان های نظامی و انتظامی و بعضا اطلاعاتی به صورت گسترده ای در بخش های مختلف اقتصادی از تولید تا تجارت و پیمانکاری حضور دارند تجربه نشان داده است که حضور این بخش ها در اقتصاد صرفنظر از اشکال قانونی آن به دلیل قدرمند بودن این دستگاه ها و زور و نفوذ آنها و دسترسی آنها به اطلاعات و برخورداری آنها از رانت های مختلف، رقابت اقتصادی را در همه عرصه ها از جذب سرمایه تا بازار و عرضه و غیره، مخدوش می کند و عرصه را برای حضور بخش خصوصی مستقل و واقعی تنگ می کند . نظر شما در این رابطه چیست و چه راه کاری در این رابطه دارید؟

ب- در ادامه سوال الف حضور گسترده شرکت های نیمه دولتی مشهور به خصولتی در اقتصاد و بنیاد ها و نهادهای اقتصادی که به قدرت هایی فراتر از دولت وصل هستند هم اثرات مشابهی دارد که  رقابت را مخدوش می کند و کارائی اقتصاد را از بین می برد این بنگاه ها و بنگاه های نیروهای مسلح همزمان از تسهیلات خصوصی و رانت های دولتی برخوردارند و نهادهای ضعیف حکمرانی قادر به کنترل و تنظیم آنها نیستند. نظر شما در این رابطه چیست و چه راه کاری در این رابطه دارید؟

ج- علیرغم تاکیدات بسیاری از مقامات کشور هنوز بنگاه های زیادی توسط بانک ها اداره میشوند که خصوصا در جذب تسهیلات بانکی رقابت را مخدوش می کنند و جائی برای ارائه تسهیلات به بخش خصوصی واقعی باقی نمی‌گذارند و اغلب به دلایل مختلف و خصوصا به دلیل دسترسی نسبتا نا محدود به منابع، از کارآمدی  هم برخوردار نیستند ، نظر و راه کار شما چیست؟

د- مشکلات اساسی در بورس را چه عواملی می دانید و راه کار شما برای حل آن چیست؟

به نظر میرسد یکی از مشکلات بورس هم تسلط بنگاه های مذکور (در سوالات ال تا ج فوق  )  است که با نفوذ و قدرت بازارسازی خود رقابت را مخدوش می کنند . نظر و راه کار شما چیست؟

ه- یکی  از مشکلات محوری اقتصاد و مدیریت کشور اغلب کارشناسان به تعابیر مختلف از آن یاد می کنند ضعف نظام سیاست گزاری، برنامه ریزی ، کنترل ، نظارت و تنظیم گری در دولت است. مواردی که  وظایف اصلی دولت های مدرن هستند. و از این مشکل تحت عنوان ضعف نظام حکمرانی یا نظام تدبیر یاد می شود و یکی از دلایل آن غلبه تصدی گری بر حکمرانی در دولت است . نظر شما در این رابطه چیست و چه راه کاری دارید؟

و- برای جلب مشارکت سازمان یافته نخبگان در سیاست گزاری ها و تصمیم سازی های اقتصادی چه برنامه ای دارید ؟

ز- وضعیت بهره وری عوامل مختلف کار و سرمایه را در اقتصاد چه گونه می دانید . به نظر شما بدون شکل گرفته یک اقتصاد کارآمد و بهره ور که بتواند از نظر بهره وری در تولید کالاها و خدمات و از نظر قیمت تمام شده ، با تولیدات جهانی رقابت کند ، می توان مشکل تولید ملی و اشتغال را به طور اساسی حل کرد ؟ برای ارتقاء  بهره وری  عوامل مختلف در سطح ملی چه برنامه ای دارید؟

 

 

سوالات محور3-

الف- یکی از اصل ترین مشکلات بخش انرژی کشور فقدان دستگاه حکمرانی  برای  سیاست گزاری یکپارچه ، برنامه ریزی منسجم، کنترل و نظارت و تنظیم گری در بخش است . نظر شما در این رابطه چیست ؟ راه حل را چه می دانید؟

ب- به نظر شما مهمترین دلایل ناترازی انرژی خصوصا در برق و گاز و بنزین چیست؟ و چگونه به این مرحله رسیده‌ایم ؟ و راه کارهای شما برای اصلاح روندهائی که کشور را به اینجا رسانده است چیست؟

ج – بهره وری در انرژی بسیار پائین است و برخی کارشناسان معتقدند که اگر بخواهیم شاخص شدت انرژی ایران را به متوسط آن در جهان برسانیم می توانیم بیش از 2 میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی را آزاد کنیم  و به عبارتی 35 درصد از میزان مصرف انرژی کشور را  کاهش دهیم ، نظر شما در این رابطه چیست؟ چرا قوانین و مقرراتی که در این رابطه وجود دارد اجرا نشده است؟  و شما چه راه کاری برای اجرائی کردن آنها دارید؟

د- به نظر شما با وجود این پتانسیل عظیم ارتقاء بهره وری انرژی و با وجود آثار مثبت زیست محیطی آن ، تا وقتی به سطح مطلوبی از بهره وری انرژی وشاخص شدت انرژی نرسیده ایم افزایش تولید حامل های انرژی اولویت  دارد؟

ه- حجم عظیمی از اتلاف انرژی در فرایندهای تولید و توزیع انرژی وجود دارد ( پائین بودن راندمان تبدیل انرژی در نیروگاه ها، سوزاندن گازهای همراه نفت و مساله مشعل ها در صنعت نفت و ....) راه کار شما در این زمینه چیست؟

و- تقریبا در تمامی میادین هیدروکربنی میزان تولید انباشتی و حتی تولید روزانه مان بسیار از کشور رقیب عقب است، علت این وضعیت را چه می دانید و راه کار شما برای حل این معضل چیست؟

ح- سیاست گزاری های بین المللی زیست محیطی به سمتی حرکت می کنند که هزینه آلاینده های زیست محیطی را به کشورهای آلوده ساز تحمیل کنند و به نوعی برای صادرات اینگونه کشورها تعرفه وضع کنند. در حال حاضر ایران در رتبه 10 کشور اول آلوده ساز محیط زیست جهان قراردارد و در صورت اجرائی شدن این سیاست ها صادرات ایران با محدودیت های قانونی بیشتری مواجه خواهد شد؟ برنامه شما در این مورد چیست؟

ت- محوری ترین معضلات زیست محیطی کشور را چه مواردی می دانید و برای مقابله با آن چه برنامه ای دارید؟

 

سوالات محور5-

الف- آیا فکر می کنید بدون رسیدن به یک اقتصاد کارآمد و پویا و بدون قرارگرفتن در مسیر توسعه همه جانبه و بدون تعامل منطقی با اقتصاد جهانی  و بدون ایجاد یک اقتصاد مولد با بهره وری قابل رقابت با رقبای جهانی و بدون فراهم کردن ثبات اقتصادی و زمینه سازی تشکیل سرمایه و سرمایه گزاری ، می توان شرایطی را فراهم کرد که مشکل اشتغال و فقر و محرومیت و زاد و ولد بطور ریشه ای حل شود؟ چگونه باید به چنین شرایطی دست یافت؟

 

سوالات محور 6-

الف- واقعیات مشهود نشان می دهد که انتصابات  و توزیع سمت های دولتی به شکل روزافزونی از شایسته سالاری فاصله گرفته و مبتنی بر پارامترهای دیگری غیر از شایستگی بوده است و نتایج مخربی را در پی داشته است و این یکی از عوامل مولد فساد است سیاست شما در این مورد چیست ؟ و با گروه های فشار که افرادی را برای اشتغال پست ها و سمت ها تحمیل می کنند چه برخوردی خواهید داشت؟

ب- به نظر می رسد غلبه رابطه سالاری در بدست آوردن پست ها و سمت ها و غلبه شرط وفاداری بر همه دیگر شایستگی ها و شرایط احراز، خصوصا در شرایط تضعیف روز افزون اعتقادات و ارزش ها ، کار را به جائی رسانده که پرونده داشتن و خصوصا دست داشتن در فساد مالی و اختلاس به شرط وفاداری تبدیل شده است یعنی جویای پست و سمت می خواهد با پرونده داشتن نشان دهد که مجبور به اطاعت و فرمانبرداری و وفاداری است چون هرگاه از وفاداری تخطی کرد می توانند پرونده اش را به جریان بیندازند . مهمترین علامت چنین پدیده ای  این است که بسیاری از فاسدین وفادار نه تنها مجازات نمی شوند بلکه ارتقاء پیدا می کند. نظر شما در این رابطه چیست؟ و چه برخوردی در این زمینه خواهید داشت؟

 

 

واکاوی چشم بندی در ارقام درآمدهای نفتی بودجه 1400 (در مصاحبه با جهان اقتصاد)

                                تیتر اول انتخاب روزنامه بوده و کمی اغراق آمیز است

 

 

گشایش اقتصادی یا انسداد فکری

در اوایل مردادماه رئیس جمهور اعلام می کند که بزودی طرحی برای گشایش اقتصادی اعلام خواهد شد. اهل فن که هم از وضعیت اقتصاد و هم از توانائی های حاکمیت و دولت اطلاع دارند این اظهارات را جدی نمی گیرند اما مطبوعات و رسانه ها که به هر حال باید صفحات خود را پر کنند و مطلب تولید کنند شروع به گمانه زنی می کنند. از آنجا که این دولت از ابتدا غیر از راه حل خارجی هیچ راه حل دیگری برای اقتصاد کشور نداشته است ابتدا ذهن ها ناخودآگاه به سمت FATF و یا شل شدن بعضی از تحریم ها و آزاد شدن بعضی از منابع ارزی کشور سمت و سو پیدا می کند و گمانه زنی و حتی بعضی از شایعات شکل می گیرد که در پس پرده سیاست خارجی اتفاقاتی در جریان است، اما کم کم معلوم می شود که ظاهرا هیچ اتفاق جدیدی در این عرصه ها نیفتاده است. کلیپی در فضای مجازی می چرخد که یکی از کارگزارن که گرچه ممکن است در تجارت موفقیت هائی داشته باشد اما سر رشته ای در اقتصاد و خصوصا از مباحث کلان اقتصادی ندارد، در جلسه ای پیشنهاد پیش فروش نفت خام به مردم را به دولت داده است. خود این مطلب که در میان این همه جلسات دولتی و جلسات تصمیم گیری اقتصادی در دولت، چرا فقط چنین فیلمی از یک جلسه در فضای مجازی منتشر می شود و این چه جلسه ای بوده است و چه کسی و چرا این کلیپ را منتشر کرده است موضوع جالب توجهی است. شاید تلاش هائی برای انتخابات آینده در میان است؟
به هر حال  تدریجا مشخص می شود که طرح گشایش اقتصادی هیچ محتوای جدی دیگری غیر از پیش فروش نفت خام به مردم و یا فروش اوراق سلف نفتی ندارد. به تدریج مشخص می شود که ظاهرا یک پیشنهاد خام قبل از اینکه هیچ تلاشی برای پخت و پز آن بشود در معرض افکار عمومی قرار گرفته است و هیچ یک از ابعاد آن مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است و هیچ سازوکاری برای اجرای درست آن تمهید نشده است.
طرح گشایش اقتصادی نوعی اعتراف ضمنی دولت به این مساله است که  گشایشی در اقتصاد برای خلاصی از درآمد تک محصولی نفت خام اتفاق نیفتاده است و حالا که  به دلایل فشارهای تحریم ،  نفت را نمیتوان صادر کرد پس نفت را به مردم خودمان بفروشیم تا از درآمد آن کشور را اداره کنیم! 
مشخص شد که درحالی که دولت وارد آخرین سال خود می شود و در طرحش می خواهد برای دولتهای آینده تعهد ایجاد کند ولذا لازم است مجوز قانونی بگیرد در این زمینه اقدامی نکرده است و حتی مدیران و مسئولین قوای دیگر نیز مانند بقیه مردم دچار ابهام و سرگردانند.
مشخص شد که این طرح بر مطالعات درست و جامعی مبتنی نیست در میان اقتصاددانان و حتی اقتصاددانان نزدیک به دولت ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد (که پرداختن به آنها موجب تفصیل خواهد شد و دیگران به آن پرداخته اند) و حتی در خود دولت مرجعی نیست که توضیح دهنده، مدافع و پاسخگوی این طرح باشد.
اعلام اولیه موجب توقف نسبی بعضی از روندهای منفی بازار شد اما به تدریج جامعه و عوامل بازار متوجه شدند که گشایشی در کار نیست و ور روندها به مسیر قبلی برگشت.
به نظر نگارنده این نکته بسیار مهمی است که دولت باید به آن توجه کند و بر این مبنا باید آرزو کرد که ایکاش چنین طرحی اعلام نشده بود چراکه آشکار شدن این که دولت چنین دچار انسداد فکری است و تیری در ترکشش باقی نمانده است موجب می شود که دولت و دولتمردان حتی دیگر قادر به کنترل روانی اقتصاد و بازارها هم نباشند و دیگر وقعی بر گفته هایشان نهاده نشود. آب رفته بی اعتبار شدن را به دشواری می توان به جوی اعتماد برگرداند.

آزمونی دیگر برای بعضی مدعیان عدالت اجتماعی

 

آزمونی دیگر برای بعضی مدعیان عدالت اجتماعی

روز گذشته معاون وزارت بهداشت از کاهش ۳۰ درصدی مراجعه مردم به مراکز بهداشتی به دلیل گرانی خبر داد  و گفت پولدارها ۱۷ برابر فقرا برای سلامت‌شان خرج کرده‌اند. این تنها یک نمونه از بی عدالتی های اجتماعی است که بابت آن صدائی از بعضی مدعیان عدالت اجتماعی در نمی آید!

منظورم از این بعضی از مدعیان عدالت اجتماعی کسانی هستند که فقط برای توصیه به گران کردن و بی ثبات کردن اقتصاد به فکر عدالت اجتماعی می افتند! وقتی قرار است بالا بردن قیمت بنزین را توجیه کنند رگ گردنشان از بی عدالتی در یارانه بنزین می ترکد (البته به تعبیر غلط و غیر علمی که خودشان دارند)،  "که مگر نمی بینید که پولدارها و صاحبان اتومبیل های بیشتر و گرانتر، بیشتر از این یارانه استفاده می کنند". این درحالی است که بسیاری مطالعات و حتی بعضی مطالعات جهت دار آقایان نشان داده است که حذف این یارانه ها (البته یارانه به تعبیر ایشان) و گران کردن، همواره به ضرر دهک های پائین درآمدی بوده است.

این عزیزان در بحث گران کردن برای فقرا و طبقات تحت تبعیض، دایه دلسوز تر از مادر می شوند. فقرا که حالفا به اعتراف دولت جمعیتشان به 80 درصد جمعیت  رسیده است می گویند نه گران کنید نه به ما یارانه نقدی بدهید اما اینها بر نمی تابند!  اما به محض این که به توفیق گران کردن نائل آمدند عدالت اجتماعی و عدالت در توزیع درآمدی فراموششان می شود.

شکر خدا همه چیز و همه پارامترهای اقتصاد غیر از قیمت سوخت و انرژی عادلانه است!! و همه مردم بطور یکسان از همه امکانات دیگر بهره مند هستند! (البته از نظر این بزرگوارن).

مردم باید بروند و با بیماری و درد و رنج و فقرشان بسازند.  تا کجا دوباره منافعی در گران کردن و بی ثبات کردن اقتصاد باشد تا غیرت عدالتخواهی دوستان به جنبش درآید!؟

 

لینک مطالب مرتبط : 

فقط بلدند قیمت ها را افزایش دهند

مساله نفت و توهمات شاهانه

اخیرا یک کلیپ بطور گسترده در فضای مجازی منتشر شده است که در اسلاید یا پلان اول آن توصیه شده است که این کلیپ بسیار مهم را تا آخر به دقت ببینید. در این کلیپ ادعا شده است که رژیم شاه به دلیل این که شاه اعلام کرده بود که قرداد با کنسرسیوم نفتی را تمدید نخواهد کرد و به دلیل این که قیمت جهانی نفت را بالا برد مورد خصومت دول غربی قرار گرفت و رژیم او را که تنها به فکر منافع ملی ایرانیان بود سرنگون کردند. در مورد این کلیپ لازم دیدم نکاتی را قلمی کنم .

1- نکته اول این که ما خودمان رژیم شاه را درک کرده‌ایم این که این که اوضاع فعلی هم بد است و متاسفانه فساد و خصوصا فساد اقتصادی همه جا را گرفته است به معنای خوبی آن رژیم نیست و هزاران شاهد در مورد ظلم و زور و فساد و اشتباهات محمدرضا می‌توان ذکر کرد و مهمترینش فراهم شدن بستر اجتماعی انقلاب است. متاسفانه اغلب این ساده‌اندیشی وجود دارد که مثلا وقتی یک مدیر بد در راس سازمانی قرار می‌گیرد بعضی‌ها قبلی را خوب می‌دانند در صورتی که متاسفانه در ساختار توسعه نیافته ما، اغلب خوب در کار نبوده است و اغلب مقایسه بین بد و بدتر بوده است. گاهی بدتری جای بد و گاهی بد جای بدتری آمده است. امیدوارم شرایطی در جامعه فراهم شود و نیز رشدی در فرهنگ جامعه بوجود آید که ما در جستجوی خوب باشیم و جامعه خود را از دور و تسلسل انتخاب میان بد و بدتر نجات دهد.

2- اما در مورد عدم تمدید قرارداد با کنسرسیوم و در مورد بالا بردن قیمت نفت. نگارنده شخصا سال ها پیش در این مورد تحقیق کرده‌ام و در جزوه درسی خود که سال‌ها تدریس کرده‌ام و بر روی وبلاگ من موجود است و در مقالات دیگری و همچنین در مقدمه کتاب "مناسبات مدیریتی کنسرسیوم و صنعت نفت" نشان داده و استدلال کرده‌ام که افزایش قیمت جهانی نفت در آن دوره خواست امریکایی‌ها بود (و البته به ضرر رقبای اقتصادی و تجاری امریکا) ، و توضیح داده‌ام که اینکار در آن مقطع چه منافع متعددی برای امریکا داشت. و همچنین توضیح داده‌ام در آن مقطع امریکایی‌ها می‌خواستند که شرکت‌های نفتی بین‌المللی (اغلب امریکائی) از کشورهای عضو اوپک رانده شوند و در مناطق غیراوپک که با افزایش قیمت جهانی نفت، تولید نفتشان اقتصادی می‌شد، سرمایه‌گذاری کنند. در اینجا نمی خواهم این مساله را تفصیل دهم و خواننده علاقمند را به منابع مورد اشاره و نیز به کتاب "نفت و بحران انرژی" (اثر دکتر رضا رئیس طوسی) جلب می‌کنم. بنابر این ادعاهای مطرح شده در این کلیپ که البته یک توهم شاهانه است که شاه در کتاب پاسخ به تاریخ نیز مدعی آن شده است صحیح نیست.

3- در این کلیپ ادعا شده است که سازمان اوپک را شاه درست کرد و این ادعا هم مغایر شواهد تاریخی است. سازمان اوپک با تلاش وزیر نفت وقت ونزوئلا و همراه کردن عربستان و بعد همراه کردن چند کشور تولیدکننده عرب نفت دیگر (از طریق عربستان)، نطفه‌اش منعقد شد و بعد ایران را هم دعوت کردند و بعدها حتی بسیاری از کشورهای عضو اوپک همیشه تردید داشتند که ایران با تایید امریکایی‌ها بعنوان نفوذی وارد اوپک شده.

رابطه فرهنگ و اقتصاد (نگاهی به فیلم متری شش و نیم)

لینک مستند ابرپولدارها و ما 

ارتزاق از تولید ملی یا ذخائر ملی؟ ( با نقل یک خاطره)

ارتزاق از تولید ملی یا ذخائر ملی؟  ( با نقل یک خاطره)

 

 

در سال‌های 1377 به بعد تمام تلاش وزیر وقت نفت این بود که تمام مراجع تصمیم‌گیری کشور را قانع کند که هرچه پول در مملکت هست را بدهید در بخش بالادستی نفت سرمایه‌گذاری شود. برای این منظور ارائه‌های مختلفی تهیه می‌شد و استدلال‌های مختلفی می‌شد. یکی از توجیهات این بود که اگر سرمایه‌‌گذاری نکنیم سهم بازارمان را و سهممان در اوپک را از دست می‌دهیم و در این رابطه به چشم‌اندازهای تولید غیرواقعی که آژانس بین‌المللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی  امریکا در آن زمان برای خط دادن و ایجاد رقابت بین اوپکی‌ها ارائه می‌دادند، استناد می‌شد.  یکی دیگر از توجیهات این بود که سعی می‌شد القاء شود که ما هنوز ذخائر عظیم بهره‌برداری  نشده و حتی اکتشاف نشده فراوانی داریم و قصد این بود که جا انداخته شود که خیلی پتانسیل داریم و به قول معروف هرچه کشور پول بدهد آش می‌خورد، یعنی آش به اندازه کافی هست و باید پول رو کرد یا اجازه نامحدود برای تامین سرمایه (به روش بیع‌متقابل ) داد. در این رابطه هم به این منظور و هم با اهداف تبلیغاتی، دائما در مورد حجم ذخائر عددسازی می‌شد. با هر اقدام اکتشافی جدیدی بر روی یک میدان نفتی، مثلا حفر یک چاه جدید اکتشافی، این میدان بعنوان یک اکتشاف جدید تبلیغ می‌شد و حتی گاهی میادین تغییر نام داده می‌شد که سابقه‌اش گم شود و بشود یک میدان جدید! مثل میدان نفتی  "نیر‌کبیر" که شد "آزادگان" و بعنوان یک اکتشاف جدید فروخته شد!  در صورتی که نیرکبیر در سال 1356 توسط "آسکو" کشف شده بود و هنگام شروع جنگ تحمیلی عراق بر علیه ایران یک چاه اکتشافی در آن در حال حفر بود که با شروع جنگ متوقف شد و عراقی‌ها دکل آن را سرقت کردند لکن  با تکمیل دومین چاه اکتشافی در سال 1377، نام آن عوض شد. در این مورد کار به جائی رسید که در سال 1378 با زدن چندمین چاه در میدان نفت سنگین " کوه‌موند" آقای وزیر طی مصاحبه‌ای این میدان را یک اکتشاف جدید معرفی کرد که حتی یکی از نمایندگان مجلس دادش درآمد که این از قدیمی‌ترین میدانهای مکشوفه کشور است که به خاطر فوق سنگین بودن نفت آن،  کنار گذاشته شده و توسعه آن اولویت نداشته است.

 

 

باری در چنین فضا و شرایطی یکی از مدیران نزدیک به وزیر و تفکر او در وزارت نفت، جلسه‌ای گذاشته بود که معاون وقت سازمان برنامه را نیز به قول معروف مخ بزند و در رابطه با این که فقط نفت اولویت سرمایه‌گذاری دارد، توجیه کند. نگارنده  هم در آن جلسه حضور داشتم و البته قرار بود مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور هم بیاید و توجیه شود! که نیامد. مدیر نفتی مذکور در راستای این که فقط در نفت باید سرمایه‌گذاری کرد، کار را به جائی رساند که: "اصولا هیچ تولیدی در ایران مزیت ندارد و قابل رقابت با جهان نیست غیر از تولید نفت و بنابراین ما باید فقط نفت تولید کنیم". بنده مجبور شدم که قدری بحث و محاجه کنم که: اولا- نفت کالای تولیدی نیست و استخراجی است و ثانیا – این حرف که هیچ تولیدی در ایران مزیت نسبی ندارد ادعای مطالعه نشده است و اگر هم چنین باشد مشکل پائین بودن بهره‌وری است که باید آن را حل کنیم و ثالثا- حالا به فرض این که چنین چیزی هم درست باشد، اگر فقط در استخراج و تولید نفت که اشتغال زا هم نیست سرمایه‌گذای کنیم (آنهم متکی به خارج) ، مساله بیکاری در یک کشور با جمعیت جوان و آثار اجتماعی آن را چگونه باید حل کرد. ایشان در پاسخ این سومی میگفت باید پول نفت بدهیم مردم بخورند و بچرخند که به نظر من بسیار حرف تاسف‌آور و غیر مسئولانه‌ای بود.

 

 

بگذریم.  با عزل و طرد بنده از مسئولیت موسسه مطالعات‌بین‌المللی انرژی در سال 1381 که عمدتا به دلیل ناسازگاری با چنین افکار و اعمالی بود، دیگر آن مدیر محترم را  ندیدم تا این که در زمان دولت دهم در جلسه‌ای در اطاق بازرگانی تهران در کنار هم قرار گرفتیم، برایم جالب بود که ایشان هم مانند بسیاری دیگر، به دولت نهم و دهم  به حق نقد می‌کرد که این چه اقتصادی است که این آقا درست کرده است که به فکر اشتغال‌ و سرمایه‌گذاری اساسی نیست و تولید را نابود کرده است و پول پخش می‌کند . خیلی متعجب شدم که این آقا دیگر چرا این حرف‌ها را می‌زند و با خودم فکر می‌کردم که این کار  که دقیقا همان تزی است که شما در آن جلسه می‌گفتی و محمودجان همان نظرات شما را دارد اجرا می‌کند!!

 

 

اما متاسفانه کم و بیش در بر همان پاشنه‌ها می‌چرخد. بازهم به طور نسبی، سرمایه‌گذاری بر روی استخراج و تولید نفت اولویت اول است. حتی به گسترش توان داخلی در پشتیبانی و خدمات همین استخراج و تولید نفت هم توجه زیادی نمی‌شود که شاید در آینده بتوانیم صادرکننده کالاها و خدمات این بخش باشیم.

 

 

وابستگی به نفت روز به روز بیشتر اقتصاد ما را گرفتار کرده و اقتصاد را به پدیده "نفرین‌منابع" مبتلا کرده است. در مقاله نفرین‌منابع   توضیح داده‌ام  که تمامی کشورهائی که به توسعه دست یافته‌اند در یک دوره طولانی تولید ملی‌ شان بر مصرف ملی شان فزونی داشته است. و کمتر بودن روزافزون  تولید ملی از مصرف ملی و جبران کمبود آن  با صدور سرمایه ملی استخراجی و به عبارتی ارتزاق کردن از نفت، به مفهوم دور شدن از مسیر توسعه است.

 

 

 

 

 

چند دقیقه از سخنرانی در اهواز در تاریخ یازدهم آبان ماه 95

در مورد استسقای نفتی 

مهمترین روندهای اقتصاد ایران در سال 94

دریافت متن کامل مقاله
حجم: 4.09 مگابایت