چهلمین سال تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)

سالی که گذشت چهلمین سال تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی بود و سال جدید میلادی که اینک در آن قرار گرفته‌ایم سال رسمیت یافتن این آژانس می‌باشد.

بدنبال وقوع شوک اول نفتی در سال 1973 ، کشورهای صنعتی عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (OECD) در سال 1974 به دعوت ایالات‌متحده امریکا در واشنگتن گرد هم آمدند و آژانس را پایه‌گذاری کردند تا سیاست‌ها انرژی این کشورها را هماهنگ کند. در این کنفرانس خصوصا از جانب امریکائی‌ها همه‌چیز حکایت از آن داشت که قیمت‌های بالای نفت که در اثر شوک نفتی چند برابر شده بود، مورد قبول است و موضوع کنفرانس مقابله با این قیمت‌ها نبود بلکه پیدا کردن راه‌کار برای مهار اثرات منفی آن و نیز استفاده از این شوک قیمتی برای سامان دادن به وضعیت انرژی کشورهای صنعتی عضو OECD بود و بنیان نیز آژانس برای همین منظور گذاشته شد. در سال 1975 با تصویب توافقنامه اجرائی یا به نوعی اساسنامه، آژانس رسمیت یافت.

با توجه به اهمیت آژانس بین‌المللی انرژی در تدوین راهبردها و سیاست‌گذاری انرژی و هماهنگی برنامه‌های انرژی مهمترین کشورهای مصرف‌کننده عمده انرژی جهان، ضمن مروری بر مهمترین تحولات چهل ساله این نهاد، تحلیل مختصری از وضعیت اوپک بعد از شکل‌گیری این آژانس ارائه خواهد شد.

1974- آژانس بین‌المللی انرژی در کنفرانس واشنگتن با عضویت شانزده کشور (اطریش، بلژیک، کانادا، دانمارک، آلمان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، لوکزامبورگ، هلند، اسپانیا، سوئد، سوئیس، ترکیه، انگلستان و ایالت‌متحده)، شکل گرفت و یک فرد آلمانی بنام "اولف لانتزکی" مدیر اجرائی آن شد. کشور نروژ هم گرچه به عضویت در نیامد ولی با شرایط خاصی همکاری با  آژانس را پذیرفت.

1975- با تصویب توافقنامه اجرائی همکاریهای فنی چندجانبه آغاز شد.

1976- برنامه همکاری بلند‌مدت برای بازنگری دوره‌ای سیاست‌های انرژی کشورهای عضو تدوین شد.

1977- دو کشور نیوزلند و یونان به عضویت آژانس در آمدند.

1979- کمیته ویژه‌ای برای مشاوره  در زمینه صنعت ذغال‌سنگ دایر شد. کشورهای عضو آژانس بدلیل در اختیار و دسترسی بیشتر داشتن منابع ذغال‌سنگ (بر خلاف نفت و گاز)، برنامه‌های ویژه‌ای را  برای حمایت از سهم این حامل انرژی در سبد انرژی خود بکار گرفته‌اند که وابستگی‌شان به انرژی وارداتی محدود شود. در این سال کشور استرالیا نیز به عضویت آژانس درآمد.

1981- کشور پرتقال به عضویت آژانس در آمد.

1983- اولین شماره گزارش ماهانه بازار نفت آژانس منتشر شد.

1984- "هلگا‌استیگ" از آلمان مدیر اجرائی آژانس شد.

1989- تعهدات آژانس گسترش یافت و موضوع حفاظت از محیط‌زیست به این تعهدات اضاف شد.

1990- با به نتیجه رسیدن سیاست‌های کنترل انرژی، سهم OECD  از مصرف انرژی جهان به کمتر از 50 درصد کاهش یافت در صورتی که سهم این کشورها در زمان تاسیس آژانس 72 درصد بود. کشورهای غیر عضو OECD با مصرف بیش از 50 درصد انرژی جهان، از OECD سبقت گرفتند.

1991- در حالی‌که از اواخر دهه هفتاد یکی از برنامه‌های آژانس وادار کردن کشورهای عضو به ذخیره‌سازی استراتژیک نفت‌خام برای مقابله با بحران‌های احتمالی بود. آژانس برای اولین بار بدنبال حمله عراق به کویت و وقوع جنگ موسوم به جنگ خلیج‌فارس، هماهنگی آزادسازی ذخائر نفتی برای مقابله با اثر جنگ خلیج‌فارس را انجام داد.

در این سال گفتگو میان کشورهای عمده تولیدکننده و مصرف کننده انرژی پیگیری شد.

1992- دو کشور فنلاند و فرانسه به آژانس پیوستند.

علیرغم اینکه دبیرخانه آژانس به تبع دبیرخانه OECD از ابتدا در شهر پاریس در کشور فرانسه  قرار داشت اما فرانسه در بدو تاسیس، بدلایلی به عضویت آژانس در نیامده بود. در زمان تاسیس آژانس فرانسوی‌ها معتقد بودند که این نهاد در مقابله با اوپک شکل می‌گیرد و فرانسه بر خلاف امریکا و انگلستان (زادگاه هفت‌خواهران نفتی)، مشکلی با اوپک ندارد. اما نحوه عضویت فرانسه در آژانس هم داستان جالبی داشت، در سال مذکور با تغییر شرایط جهانی، فرانسوی‌ها که تصمیم گرفته بودند وارد آژانس شوند و برای این‌که ورودشان از موضع قدرت و براساس دعوت آژانس و نه تقاضای خودشان باشد، کنفرانس بزرگی را  تحت عنوان گفتگوهای میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی، در پاریس ترتیب دادند و  دستور کار سنگینی را برای آن تدوین کردند و این مورد اعتراض امریکا و آژانس قرار گرفت و از فرانسه دعوت کردند که جای این مباحث در آژانس است.

1993- اولین نسخه سالانه از چشم‌انداز بلندمدت جهانی  انرژی آژانس منتشر شد که از آن پس همه ساله بازنگری می‌شود.

1994- تفاهم‌نامه همکاری بین آژانس و کشور روسیه منعقد شد. "روبرت‌پریدل"  از کشور انگلستان بعنوان سومین مدیر اجرائی آژانس انتخاب شد. در این سال بانک اطلاعاتی آژانس نیز به کشورهای غیر عضو گسترش یافت.

1996- آژانس انرژی چین با آژانس بین‌المللی انرژی  تفاهم‌نامه همکاری و سیاست‌گزاری امضاء کردند.

1997- کشور بلغارستان به عضویت آژانس  درآمد. بعد از فروپاشی شوروی و بلوک شرق، این اولین کشور اروپای شرقی بود که به آژانس پیوست و راه را برای دیگران گشود. اولین نسخه اطلاعات کلیدی انرژی جهان نیز در این سال منتشر شد منتشر شد که از آن پس همه ساله روزآمد می‌شود.

1998- وزیر نیروی هندوستان و آژانس بیانیه همکاری امضاء کردند.

1999- آژانس سیاست‌های انرژی و شاخص‌های زیست‌محیطی و بهره‌وری انرژی و انرژی‌های نو در کشورهای عضو را جمع‌آوری کرد که به عنوان بانک اطلاعاتی سیاست‌ها و شاخص‌ها در اختیار همگان قرار گرفت.

2001- جمهوری چک به آژانس ملحق شد. صندوق اطلاعات مشترک نفت در آژانس تاسیس شد.

2002- جمهور کره‌جنوبی به عضویت آژانس درآمد. .

2003- وزیر انرژی روسیه در اجلاس وزارتی آژانس شرکت کرد. "کلود‌مندیل" فرانسوی به عنوان چهارمین مدیر اجرائی انتخاب شد.

2005- چین، هند و مکزیک در اجلاس وزارتی آژانس شرکت کردند. آژانس برداشت از ذخائر برای مقابله با مشکلات ناشی از طوفان را هماهنگ کرد. کشورهای گروه 8 از آژانس خواستند آینده‌ای را برای انرژی پاک، پیشرو و رقابتی پیگیری کند.

2006- اولین نسخه چشم‌انداز فناوری‌های انرژی و اولین چشم‌انداز میان مدت بازار نفت توسط آژانس منتشر شد.

2007- جمهوری اسلواکی به آژانس پیوست. "نوبوتاناکا" از کشور  ژاپن مدیر اجرائی آژانس شد.

2008- کشور لهستان  به عضویت آژانس درآمد. آژانس 25 توصیه  را برای سیاست‌های کارائی انرژی پیشنهاد کرد

2009- شورای تجارت انرژی  در آژانس تاسیس شد.

2011- یک بار دیگر ذخائر نفتی کشورهای عضو آژانس خصوصا در اروپا،  برای مقابله با بحران قطع تولید نفت لیبی بکار گرفته شد.

"ماریا وندرهوون"  هلندی بعنوان ششمین مدیر اجرائی آژانس تعیین شد. وزرای کشورهای  کلیدی عضو آژانس در اجلاس وزارتی شرکت کردند.

2012- اولین نسخه از گزارش چشم انداز میان مدت انرژی‌های نو منتشر شد.

2013- شش کشور کلیدی که قبلا تفاهنماه همکاری مجزا با آژانس داشتن،  بیانیه مشترک همبستگی با آژانس امضاء کردند.

2014- کشور استونی به آژانس پیوست.

اما نکته مهم و قابل‌توجه این است که بدنبال تاسیس و گسترش فعالیت آژانس بین‌المللی انرژی، میزان انفعال سازمان اوپک بیشتر شده است. آژانس به عنوان سازمان کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت و انرژی، مقوله انرژی و تمام حامل‌های آن را بصورت جامع و یک‌ پارچه مورد توجه قرار می‌دهد و برای آن برنامه‌ریزی می‌کند و نیز برای کشورهای عضو راهبردها جامع وبلندمدت دارد در صورتی ‌که تصمیمات اوپک بعنوان سازمان کشورهای عمده تولیدکننده نفت، به نفت‌خام محدود است و سازمان اوپک فاقد استراتژی بلند‌مدت می‌باشد. این وضعیت سال‌هاست که نقش اوپک را به یک تنظیم‌گر بازار جهانی نفت تقلیل داده است.