بازار جهانی نشده
يكشنبه, ۱ آذر ۱۳۹۴، ۰۲:۳۲ ب.ظ
کارشناس ارشد انرژی
سومین اجلاس سران و هفدهمین اجلاس وزارتی مجمع جهانی کشورهای صادرکننده گاز (GECF)، در روزهای سی‌ام آبان‌ماه تا دوم آذرماه در تهران برگزار می‌شود. این سومین باری است که اجلاس وزرای این مجمع در ایران برگزار می‌شود و اولین بار است که جمهوری اسلامی ایران میزبان اجلاس سران این مجمع است. جمهوری اسلامی ایران بنیان‌گذار مجمع جهانی کشورهای صادرکننده گاز شناخته می‌شود.
اولین اجلاس این مجمع در سال 2001 میلادی به دعوت ایران در تهران برگزار شد و مجمع تا سال 2008 حرکتی آرام در قالبی مشورتی را به سمت شکل‌دهی یک سازمان هماهنگ‌کننده کشورهای عضو طی کرد. در سال 2008 میلادی در جریان هفتمین اجلاس مجمع که در روسیه برگزار شد این نهاد انسجام بیشتری پیدا کرد، اساسنامه مجمع در این اجلاس به تصویب رسید و مقرر شد مجمع دارای یک دبیرخانه دائمی باشد و توافق شد که این دبیرخانه در شهر دوحه در کشور قطر تاسیس شود. در هشتمین اجلاس مجمع در سال 2009 که در دوحه قطر برگزار شد، به پیشنهاد روسیه «لئونید بوخانوفسکی» به‌عنوان اولین دبیرکل (مدیر دبیرخانه مجمع) انتخاب شد و مسوولیت وی مجددا در جریان سیزدهمین اجلاس وزارتی در ماه دسامبر 2011 در دوحه، تمدید شد.
در سال 2014 سیدمحمدحسین عادلی که در جریان پانزدهمین اجلاس مجمع در تهران به‌عنوان دبیرکل انتخاب شده بود، این مسوولیت را به عهده گرفت. تاکنون 13 کشور اساسنامه مجمع را امضا کرده و رسما به آن پیوسته‌اند که عبارتند از: ایران، روسیه، قطر، امارات‌متحده‌عربی، عمان، الجزایر، ترینیداد و توباگو، لیبی، نیجریه، ونزوئلا، مصر، گینه و بولیوی. چند کشور نیز به عنوان عضو ناظر در نشست‌های مجمع شرکت می‌کنند که عبارتند از: عراق، قزاقستان، هلند و نروژ.
مجموع اعضای مجمع، بیش از 70 درصد از ذخایر جهانی گازطبیعی را در کنترل دارند همچنین بیش از 40 درصد از تجارت گاز از طریق خط لوله و 85 درصد از تولید جهانی گازطبیعی مایع شده (LNG)، مربوط به این کشورها است. جلسات مجمع تاکنون 7 بار در قطر، دو بار در هر یک از کشورهای الجزایر، مصر، روسیه و جمهوری‌اسلامی ایران و یک بار در ترینیداد و توباگو برگزار شده است. ایران، قطر و روسیه با در اختیار داشتن حدود 57 درصد از ذخایر گاز جهان تاثیرگذارترین اعضای مجمع هستند البته کشور قطر در تجارت گاز به صورت LNG و روسیه در تجارت گاز از طریق خط لوله سرآمد هستند و ایران که در هر دو زمینه استعداد و موقعیت مناسب جغرافیایی دارد، نیز به زودی به صادرکننده خالص گاز تبدیل خواهد شد.
در جریان نشست‌های گذشته مجمع، مباحثی در زمینه هماهنگی بازارها و بازاریابی گاز و نحوه قیمت‌گذاری عادلانه آن (در مقایسه با نفت‌خام) مطرح شده است اما به نظر می‌رسد با توجه به ساختار صنعت گاز جهان و منطقه‌ای بودن بازارهای آن، هنوز فاصله زیادی تا تبدیل شدن مجمع به سازمانی تاثیرگذار در معادلات انرژی جهان وجود داشته باشد.
بازار گازطبیعی بر خلاف بازار نفت هنوز یک بازار جهانی نیست و به دلیل ویژگی تجارت گاز که عمدتا از طریق خطوط لوله است، با بازارهای منطقه‌ای گاز روبه‌رو هستیم و یکی از تلاش‌های همین مجمع این است که به جهانی شدن بازار گاز کمک کند. گرچه هنوز فاصله بسیار زیادی با چنین هدفی وجود دارد ولی هرچقدر این مجمع فعال‌تر و جدی‌تر اقدام نماید، این فاصله می‌تواند کمتر بشود. علاوه‌بر این باید توجه کرد که در این‌گونه مجامع و سازمان‌ها، موثر بودن مصوبات و تصمیمات آنها در بازار و صنعت جهانی مربوطه یک بحث است و استفاده هریک از اعضا برای حضور در بازی و کسب اطلاع از روندهای بازار و صنعت و برنامه‌های رقبا و استفاده از مطالعات و اطلاعات انباشتی آن، موضوعی دیگر. برای هر دو هدف یک دیپلماسی فعال و هماهنگی مناسب میان دو دستگاه انرژی و دیپلماسی مورد نیاز است.
سوابق نشان می‌دهد با توجه به نقش موثر ایران در بنیان‌گذاری این مجمع، پست دبیرکلی مجمع در مقابل واگذاری محل دبیرخانه به قطر، حق ایران بوده و در این مورد توافقاتی نیز صورت گرفته بوده که به دلیل تغییرات مکرر در مدیریت صنعت‌نفت در دوره گذشته، فراموش شده بود. خوشوقتانه این حق در دولت یازدهم پیگیری شد و دومین دبیرکل برای مدت دوسال از ایران انتخاب شد و برگزاری سومین اجلاس سران در تهران فرصت مغتنمی است که بتوان دوره این دبیرکلی را تمدید کرد. با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، هر دو پتانسیل تجارت گاز از طریق خط‌لوله و ال‌ان‌جی برای ایران وجود دارد بنابراین قطر رقیب ایران در تجارت ال‌ان‌جی و روسیه رقیب ایران در تجارت از طریق خط لوله است که هر دو در مجمع حضور دارند.
برای کشوری چون ایران که با توجه به حجم عظیم ذخایر خود قطعا یک صادرکننده بالقوه گاز خواهد بود و علاوه بر این در موقعیت ویژه‌ای برای ترانزیت و سوآپ گاز قرار دارد، استفاده از این موقعیت می‌تواند از طریق یک مجمع بین‌المللی تسهیل شود و منافعی را برای کشور ایجاد کند. همچنین برای ما حضور فعال در این زمینه و رصد کردن تحولات آن بسیار مهم و ضروری است و سهم بیشتر از پست‌های دبیرخانه مجمع که بخشی از آن باید از کارشناسان معرفی شده از سوی کشورهای عضو تامین شود، مطالبه‌ای است که باید پیگیری شود. به هرحال میزبانی سومین اجلاس سران کشورهای عضو GECF، صرف‌نظر از مساله گاز، هم نتیجه تعامل سازنده دولت یازدهم با جهان است و هم مقوم این تعامل و نشان می‌دهد که ایران غیر منزوی، می‌تواند در بسیاری از مسائل مهم جهان در مسیر تحقق منافع ملی خود نقش‌آفرین باشد.
