ماجرای شرکت ملی نفت بین الملل و قرارداد کرسنت

 

یکی از مطالبی که در تاریخ معاصر صنعت نفت درست ثبت و ضبط نشده است مساله تشکیل و انحلال شرکتی به نام شرکت ملی نفت بین الملل یا NIOC International  است .

وزیری  که در سال 1376 بدون هیچ تجربه و سابقه ای در صنعت نفت به سمت وزیر نفت منصوب شد، علاقه عجیبی به شرکت سازی داشت. در همان اوایل وزارتش کمیسیونی را برای بازنگری در ساختار صنعت نفت تشکیل داد که نگارنده هم عضو آن کمیسیون بودم.  بعد از چند جلسه متوجه شدم که جناب وزیر  که آدم خود رائی بود و کمتر اعتقادی به کارشناسی داشت   تصمیمش را گرفته و می خواهد صنعت نفت را به صدها شرکت تقسیم کند و هر واحد سازمانی را به یک شرکت تبدیل کند. من خیلی زود در آن کمیسیون اصطلاحا به اپوزیسیون تبدیل شدم. به نظر جناب وزیر تصمیمش را گرفته بود و تنها هدفش از تشکیل این کمیسیون این بود که ایده‌اش را از یک کمیسیون متشکل از افراد با سابقه صنعت نفت استخراج کند و طبعا همیشه افراد رئیس دوستی هستند که به قول معروف نوکر بادمجان نیستند و همکاری می کنند. حرف من در آن جلسات این بود که اول باید مشکل را شناسائی کرد و بعد برای حل آن نسخه پیچید. به نظر می رسید که تصور جناب وزیر آن است که در صنعت نفت کارائی و بهره وری  لازم وجود ندارد و راه حلش را هم پیدا کرده بود و می خواست  راه حل شرکت سازی را به تصویب کمیسیون برساند. تعبیر من این بود که رفتار جناب وزیر مثل این می ماند که یک فرد بیمار نزد دکتری برود و بگوید که دکتر من فلان درد را دارم و علتش هم فلان عارضه است و دارویش هم فلان داروست.  بعد دکتر از او می پرسد که خوب تو که همه چیز را می دانی چرا نزد من آمدی؟ و بیمار جواب میدهد که چون این دارو را  بدون نسخه دکتر و مهر نظام پزشکی نمی فروشند! و به بعضی دوستان به شوخی می گفتم که دکتر اگر حاذق باشد این مریض را با تیپا از مطب بیرون می‌کند و اگر کاسب باشد ....... .  این نیاز به کمیسیون مشورتی هم احتمالا علتش این بود که اول کار ایشان بود وگرنه کسی که خود را عالم به همه چیز می داند که نیازی به مشورت ندارد.

همان موقع شخصا بررسی هائی را انجام دادم و نتیجه این بود که اگر هم بهره وری پائین است علت اولش  اصولا  در ساختار و سازمان نیست.   به هر حال جناب وزیر  کار خود را کرد و به نظر من اگر نگوئیم صنعت نفت متلاشی شد، بهره وری و کارائی صنعت نفت بسیار پائین تر آمد.  شرکت سازی ها هزینه ها را  در صنعت نفت  بسیار بسیار افزایش داد و کارائی به هیچ وجه متناسب با آن افزایش نیافت و این یعنی کاهش بهره وری. بعد از مدتی خود ایشان چنان در نحوه تنظیم روابط این شرکت ها و مدیریت صنعت نفت دچار درماندگی شد  که مجبور به مراجعه به یک مشاور خارجی شد ( شرکتی به نام بین ) و آن مشاور که فقط فاز یک  یعنی بررسی وضع موجود را انجام داد در گزارشات خود ذکر کرد که بسیاری از آن تغییرات ساختاری و شرکت سازی ها اشتباه بوده است و البته آن مشاور بعدا به دلایل تحریم حاضر به انجام فاز 2 و ارائه راه کار نشد و  بعدا فاز 2 زیر نظر موسسه مطالعات بین المللی انرژی تحت عنوان طرح نصر انجام شد.

شاید ذکر این نکته هم خالی از لطف نباشد که علاقه به شرکت سازی در حدی بود که  آقای وزیر  در مقطعی مطلع شدند که در قانون برنامه یا قانون بودجه آتی ( دقیقا به خاطر ندارم کدام بود) ماده ای گذاشته اند که تاسیس هرگونه شرکت دولتی جدید را ممنوع می کند و ایشان قبل از اجرائی شدن آن قانون با شتاب ده ها شرکت را  به اصطلاح به صورت خام ثبت کردند که هر وقت لازم داشتند بتوانند با اصلاح اساسنامه و تغییر هیئت مدیره از آن ها استفاده کنند.

بگذریم ؛ در راستای این شرکت سازی ها، جناب وزیر در سال 1380 یا 1381 ( دقیق به خاطر ندارم) تصمیم گرفتند که شرکت مستقلی  را تحت عنوان NIOC International  تاسیس کنند و مدیریت بین الملل شرکت ملی نفت ایران و شرکت صادرات گاز و به عبارتی تمام  بخش های صادراتی هیدروکربن‌ها را زیر نظر آن شرکت قرار دهند. این شرکت را  تشکیل دادند و احکام اعضاء هیئت مدیره آن را هم صادر کردند. آقای "احمد رهگذر" به عنوان  مدیرعامل انتخاب شد و اگر اشتباه نکنم آقای "مجید قاسمی" بعنوان رئیس هیئت مدیره حکم گرفت و  این احکام در سطح بین المللی هم منتشر شد و رسانه های معتبر نفتی بین المللی آن را اعلام کردند ولی بعد از مدّت کوتاهی مورد مخالفت یا نقد مجمع عمومی یا بعضی از اعضاء مجمع عمومی شرکت ملی نفت ایران (که جمعی از وزرا هستند) قرار گرفت و تصمیم به انحلال آن گرفته شد. این تاسیس و انحلال شتابزده بازتاب خوبی هم در سطح بین المللی نداشت ( رجوع شود به کتاب ناگفته های فروش نفت به کوشش وحید حاجی پور؛ صفحات 162 و 205 ) .

تا جائی که اطلاع دارم مذاکرات منتهی به عقد قرارداد معروف و پر مساله کرسنت (برای صادرات گاز به امارت) در این مقطع و با محوریت مدیر عامل مذکور انجام شد. قراردادی که  متاسفانه خشت اول آن کج گذاشته بود و با تصمیمات نادرست همه دولت های بعدی دیوار آن تا ثریا کج رفت و اینک سرنوشت آن به مصادره ملک بسیار ارزشمند متعلق به صندوق های بازنشستگی صنعت نفت در لندن موسوم به NIOC House  توسط شرکت کرسنت انجامیده است. ساختمانی که گفته می شود بیش از یک میلیارد پوند ارزش دارد.  طنز روزگار این که آقای احمد رهگذر سال هاست که مسئول بازسازی این ساختمان در لندن هستند. بازسازی و تعمییراتی که گویا بسیار هم به درازا کشیده شده است.

 

 

یادداشت های مرتبط : 

صادرات گاز به امارات و اهمیت پایبندی به تعهدات بین‌المللی  

پرونده کرسنت ؛ مشتی از خروار

عدم تعهد به قراردا کرسنت مانع فروش گاز به کویت شد

یک پرسش و پاسخ در مورد قرارداد فروش گاز به شرکت کرسنت امارات

ساختار سازمانی صنعت‌نفت؛ تحولات و مشکلات

بورس نفت؛ نمادی از تفکر سخت افزاری