عدم موازنه تولید و مصرف ؛ چالش حوزه انرژی ( مصاحبه با مجله گستره انرژی)
نسخه متنی :
- باتوجه به اینکه عمده انرژی مصرفی در ایران از هیدور کربنها تامین میشود تا کنون برنامه ای مدونی برای موازنه تولید و مصرف در کشور وجود داشته است؟ چرا؟
پاسخ 1- همانطور که اشاره فرموده اید حدود 98 درصد انرژی اولیه در ایران از هیدروکربن ها تامین میشود شامل نفت و گاز و میعانات . تلاش هائی برای تدوین برنامه بلند مدت برای بخش انرژی چه در وزارت نفت و چه در وزارت نیرو شده است ولی به نظر من از جامعیت لازم و از واقع نگری لازم برخوردار نبوده است و خصوصا در زمینه عرضه به نوعی توهمی بوده است . توهمی به چه معنا ؟ به معنای این که بدون توجه به واقعیات بودجه ای و بدون توجه به امکان تامین مالی و توانائی های اجرائی و بدون توجه به ظرفیت تولیدی و بازدهی میادین نفتی و گازی پیش بینی هائی از عرضه هیدروکربن ها انجام شده است و متناسب با آن و حتی بیشتر از آن به تقاضا دامن زده شده ولی پیش بینی ها از عرضه تحقق پیدا نکرده است و طبیعتا توازن به هم خورده است . بد نیست مثالی برای شما بزنم یک زمانی در بین سال های 1369 تا 1371 برنامه ریزی شد که یک پالایشگاه نفتی در بندرعباس ساخته شود ( پالایشگاه هشتم) ، چرا بندرعباس ؟ چون آن موقع نیاز داخلی به فراورده تقریبا بالانس و تامین بود و پالایشگاه هشتم به هدف صادراتی ساخته می شد و مناسب بود که نزدیک آب باشد . در همان زمان عده ای و از جمله خود من تذکر دادم که شما رشد تقاضای فراورده های نفتی را در طول زمان ثابت در نظر گرفته اید در حالی که در ایران از سوئی پروژه ها معمولا اجرائشان به دلایل عدیده طولانی می شود و در طول این زمان تقاضای داخلی رشد می کند و چیزی برای صادرات باقی نمی ماند و دقیقا همین اتفاق افتاد . در سال 1376 پالایشگاه نفت بندرعباس به بهره برداری رسید و در زمان بهره برداری آن کمبود فرآورده و واردات داشتیم و با عجله زیاد خط لوله ای احداث شد که فرآوده های پالایشگاه را به مرکز کشور منتقل کند . پس ببینید این برنامه ها دقیق و مبتنی بر پیش بینی های واقعی نبوده است و از این مثال ها بسیار زیاد است .
۲.با توجه به روند افزایش جمعیت در چند دهه اخیر مصرف انرژی رو به افزایش است اما با توسعه انتقال گاز به سراسر کشور اکنون بیش از هر زمان دیگر با وجود عدم افزایش تولید و کاهش فشار گاز مخازن مصرف بهینه مطرح است چرا دولت ها عملا از این موضوع غفلت کرده اند؟
پاسخ 2- در این مورد هم همان داستان است . بر روی کاغذ و با توجه به تجربه فازهای اولیه پارس جنوبی قرار بوده که هر فاز فلان مقدار گاز و فلان مقدار میعانات تولید کند اما این برآورد بر اساس مطالعات جامع میدان پارس جنوبی و برآورد دقیق از توان کشور در توسعه این میدان نبوده است و بر اساس آن پیش بینی غیر دقیق و مطالعه نشده یا به تعبیر من توهمی، گاز رسانی توسعه داده شده و تقاضا ایجاد شده است و حالا عرضه پاسخگوی تقاضا نیست. ضمن این که همانطور که اشاره فرمودید مصرف هم بهینه نیست. یعنی چی که مصرف بهینه نیست ؟ یعنی این که ما برای تولید هر واحد کالا یا خدمت بسیار بیشتر از استاندارد امروز دنیا انرژی مصرف می کنیم که به دلیل فرسودگی تجهیزات و مشکلات فرایندی است .
۳.وزارت نفت به عنوان حاکمیت برای پاسخ به نیازهای انرژی با وجود تحریم ها باید برنامه ریزی کند آیا سپردن بهینه سازی مصرف سوخت در زیر مجموعه وزارت نفت توجیه داشته است ؟ آیا برنامه ریزی تولید و بهینه سازی مصرف باید مجتمع و با مدیریت وزارت نفت باشد؟
پاسخ3- ببنید واقعیت و مشکل اساسی این است که ما در بخش انرژی دستگاه حاکمیتی برای سیاست گذاری ، کنترل و نظارت و رگولاتوری در بخش نداریم و خواسته اند که شورای عالی انرژی را جایگزین دستگاه حاکمیتی کنیم که موفق نبوده است . وزارت نفت یک دستگاه تولید کننده و توزیع کننده هیدروکربن ها و وزارت نیرو یک دستگاه تولید و توزیع کننده برق است . ما چنانچه اشاره کردید مقوله بهینه سازی مصرف که مربوط به بخش تقاضا هست را به عهده تولیدکنندگان و عرضه کنندگان انرژی گذاشته ایم که وظیفه چندانی در مورد مصرف و تقاضا ندارند و حتی شاید در زمان هائی که عرضه از تقاضا فزونی داشته باشد و احیانا پتانسیل صادراتی هم نداشته باشند، حتی ترجیح بدهند که به مصرف و تقاضا دامن بزنند و فقط هر موقع که مصرف و تقاضا از عرضه سبقت می گیرد به یاد بهینه سازی می افتند و در کل تولید و عرضه برایشان اولویت دارد و می خواهند همه پول ها را صرف آن کنند در صورتی که به نظر من از نظر اقتصاد ملی حداقل تا زمانی که به وضعیت بهینه ای از نظر مصرف نرسیده ایم بهینه سازی اولویت دارد و باید در بهینه سازی هزینه شود نه این که همه منابع نسل های آینده را استخراج کنیم و بد بسوزانیم .
۴.تحریم ها عقب ماندن از فناوری های روز را به دنبال داشته است آیا مردم و بخش خصوصی به تنهایی می‌توانند برای مصرف بهینه انرژی برنامه ریزی کنند یا دولت در این خصوص باید نقش موثری ایفا کند؟
پاسخ4- ببینید ما متاسفانه دچار یک پارادوکس قیمتی هستیم که این پارادوکس قیمتی موجب می شود که مردم وبخش خصوصی نتوانند بدون کمک و دخالت و حمایت دولت کاری انجام دهند . ساختار قیمت ها در اقتصاد ما کاملا بهم ریخته است. ارزش فوب خلیج فارس یا به عبارتی ارزش صادراتی هیدروکربن ها با قیمت داخلی آن ها فاصله زیادی دارد و در ساختار تورمی و ساختار اقتصادی معیوب هم متاسفانه نمی توانیم این را به راحتی حل کنیم. اگر این فاصله بین قیمت های داخلی و بین المللی نبود بخش خصوصی می توانست در جاهائی که بهینه سازی اقتصادی است، مستقیما اقدام کند اما الان در شرایطی هستیم که صدها بلکه هزاران پروژه بهینه سازی را می توان تعریف کرد که بر مبنای قیمت های داخلی انرژی اقتصادی نیستند ولی بر مبنای قیمت های بین المللی (فوب خلیج فارس نفت و میعانات و فرآورده ها یا قیمت وارداتی گاز از ترکمنستان) کاملا اقتصادی هستند لذا اینجا باید دولت وارد شود که حاضر باشد انرژی آزاد شده در اثر اجرای یک طرح یا پروژه بهیه سازی را به کسری از قیمت بین‌المللی ( مثلا 90 درصد) خریداری کند و تضمین کافی برای این خرید بدهد آن وقت مردم و بخش خصوصی می توانند فعالیت گسترده ای در این زمینه داشته باشند. و مجوز های قانونی کافی هم در این زمینه وجود دارد که متاسفانه اجرا نمی شود.
۵. ناترازی انرژی در سالهای بعد با روند حرکت فعلی دولتها بیشتر خواهد شد. به نظر شما آیا میتوان گفت فقدان تدبیر در نظام حکمرانی یا تصمیمات نادرست در برنامه ریزی تولید و مصرف انرژی بدور از اصول اقتصادی کار را به اینجا رسانده است؟ چرا؟
پاسخ5- بله نا ترازی سال به سال بیشتر خواهد شد و بنابر پیش بینی من در صورت ادامه روندهای موجود ظرف هشت تا حداکثر ده سال آینده به نا ترازی کامل خواهد رسید و همانطور که قبلا نیز توضیح دادم علتش هم دقیقا همین چیزی است که میفرمائید. فقدان تدبیر.
۶.برای برخورداری از بهره وری انرژی در کشور که از میانگین جهانی بیشتر و مصرف بهینه انرژی چه اقداماتی ضروری و فوری برای ایران میتوان در نظر گرفت؟
6- به نظر من یک اقدام فوری این است که شورای اقتصاد و دولت جلوی پروژه های توسعه تولید و عرضه و فراوری هیدروکربن ها یا حتی تبدیل هیدروکربن ها به برق را بگیرند و به آزاد کردن انرژی و به عبارتی تولید انرژی از محل ارتقاء بهره وری اولویت بدهند و دولت دستگاهی را برای کنترل و مدیریت بخش انرژی ایجاد کند که با مطالعات آن دستگاه تا زمانی که به وضعیت بهینه ای در مصرف از نظر استانداردهای امروز جهان نرسیده ایم به تولید اولویت ندهند .
۷.فرهنگ مصرف صحیح انرژی چه در بخش خانگی، تجاری و صنعتی علیرغم اقدامات سازمان بهینه سازی کمتر فراگیر شده است و همچنان با مصرف بی رویه در بخش‌های مختلف روبرو هستیم حل مشکلات فعلی را با چه راهکارهایی میتوان چاره کرد؟
پاسخ7- خود من یک روزی معتقد بودم که باید در این زمینه کار فرهنگی یا فرهنگ سازی کرد چون در آن زمان اصلا آشنائی با مقوله وجود نداشت اما به نظر من امروز مساله فرهنگی نیست بلکه مساله اقتصادی است . به نظر من امروز کم و بیش هر شهروندی می فهمد که یک اتومیبل هست که مثلا در هر صد کیلومتر 14 لیتر بنزین مصرف می کند و اتومبیل دیگری هست که در هر صد کیلومتر 5 یا 6 لیتر مصرف می کند و آلاینده های خروجی از اگزوز آن هم به همین نسبت کمتر است . اما زمانی می تواند انتخاب درست بکند که اولا آن اتومبیل بهینه در دسترس و قابل تامین باشد و ثانیا استفاده از آن با توجه به نسبت قیمت ها منطق اقتصادی داشته باشد.
